Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy học Ngữ văn 6 theo dạng sơ đồ tóm tắt

LỜI NÓI ĐẦU
 Hưởng ứng cuộc thi viết SKKN ngành GD đã đề ra đồng thời cũng góp phần nhỏ vào việc tìm ra phương pháp thực hiện tốt chương trình đổi mới phương pháp dạy học ( PPDH) cho học sinh (HS) THCS có hiệu quả . Bản thân tôi xin đưa ra một kinh nghiệm nhỏ để mọi người tham khảo và bàn luận về PPDH môn ngữ văn 6 bằng dạng sơ đồ tóm tắt . Ở dạng sơ đồ này giúp học sinh nắm được kiến thức theo một hệ thống và bao quát hơn , giảm bớt thời gian GV làm việc ở phần củng cố , dành thời gian để học sinh làm bài tập vận dụng . 
 Giáo viên (GV) kiểm tra bài cũ cũng sử dụng câu hỏi bao quát để HS lên bảng trình bày ( Có thể kiểm tra 2 em cùng một lúc ) , từ sơ đồ HS trình bày GV cho HS khác nhận xét rồi giới thiệu vào bài mới rất thực tế và dễ hiểu . Tuy vậy do điều kiện thời gian và trình độ có hạn , vấn đề đưa ra chắc chắn sẽ không tránh khỏi những khiếm khuyết . Tôi mong BGK cùng bạn đọc góp ý , bổ sung vấn đề được hoàn thiện hơn.
 Tôi xin chân thành cảm ơn! 
LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 1: Đề tài nghiên cứu: “ PPDH Ngữ Văn 6 Theo Dạng Sơ Đồ Tóm Tắt” 
 Đáp ứng yêu cầu dạy học theo phương pháp đổi mới tích cực chủ động sáng tạo nơi học sinh , đồng thời loại bỏ phương pháp dạy học cũ là thầy đọc trò chép ,và hạn chế những phương pháp dạy học làm cho học sinh thụ động , bắt chước, học thuộc hoặc rập khuôn theo mẫu sẵn có để hướng tới phương pháp rèn luyện học sinh : “Học để biết học, học để suy nghĩ , rèn luyện trí thông minh”.Cụ thể là “ø Học qua hành”.Tăng cường cho học sinh thực hành giao tiếp và luyện tập ngôn ngữ bằng nhiều hình thức phong phú và thích hợp .Tránh xu hướng làm nặng nề, quá tải việc học của học sinh bằng cách phức tạp hoá những hiện tượng ngôn ngữ vốn dĩ là bản ngữ gần gũi , rất quen thuộc với các em trong cuộc sống , giảm bớt những lý thuyết khô khan ,khó hiểu cách trình bày rắc rối, những yêu cầu quá sức đối với học sinh .
 Trên tinh thần đó từ sơ đồ tóm tắt học sinh có thể vừa phân nhóm được kiến thức ,vừa có thể lấy ví dụ để làm rõ vấn đề một cách sáng tạo. 
2: phạm vi đề tài :
 Đưa ra ba bài dạy cụ thể tiêu biểu cho ba phân môn Văn , Tiếng Việt , Tập Làm Văn . Đồng thời có thể áp dụng với bất cứ bài dạy nào phụ thuộc vào nội dung bài dạy và sự sáng tạo của GV. 
PHẦN I : 
THỰC TRẠNG
 Căn cứ vào thực tế đối tượng học sinh ở trường , mặt bằng kiến thức không đồng đều , về ngôn ngữ đối với HS Êđê cũng khó khăn trong việc học thuộc và trả lời bằng phương pháp hỏi – đáp . Hơn nữa HS còn học mang tính chất thụ động hoặc rập khuôn theo mẫu có sẵn nên kết quả mang lại rất thấp cụ thể là :
 Qua 4 lớp mà tôi trực tiếp giảng dạy với tổng số HS là 133 em đã đạt được kết quả cụ thể như sau .
 Giỏi : 3 em chiếm tỉ lệ 4,8%
 Khá : 28 em chiếm tỉ lệ 21% 
 Trung Bình : 52 em chiếm tỉ lệ 29,1%
 Yếu : 60 em chiếm tỉ lệ 45,1%
 Như vậy qua kết quả trên cho thấy chất lượng HS còn rất thấp , tỉ lệ HS yếu còn rất cao .
 Sở dĩ kết quả thấp như vậy là do hai nguyên nhân chủ yếu sau .
1. Nguyên nhân khách quan :
 Phong trào học tập nhìn chung còn rất thấp , ý thức học tập của HS chưa cao , hơn nữa việc quan tâm đôn đốc con em học tập của phụ huynh còn kém , vẫn còn tình trạng phụ huynh bắt con em mình làm việc nhà nhiều dẫn đến các em mệt mỏi , không tiếp thu được kiến thức ở lớp , buổi tối lại buồn ngủ không học bài cũ . Mặt khác PPDH theo phương pháp hỏi – đáp HS học thuộc theo kiểu học vẹt , có thể ở nhà học thuộc nhưng đến lớp lại quên nên kết quả kiểm tra chưa cao .
2. Nguyên nhân chủ quan:
 Bản thân HS chưa thực sự tự giác , chủ động trong việc học tập , vẫn còn tình trạng HS học mang tính thụ động đối phó nên chất lượng chưa đạt so với chỉ tiêu đề ra . Vì thế cần đổi mới PPDH môn Ngữ Văn 6 để nâng cao chất lượng dạy và học . 
II> PHẦN II: 
CÁC GIẢI PHÁP
 Tôi xin trình bày một số kinh nghiệm về dạng sơ đồ tóm tắt môn ngữ văn 6 qua một số bài cụ thể :
 - Ông Lão đánh cá và con cá vàng 
 - Danh từ 
 - Sự việc và nhân vật trong văn tự sự 
 Đồng thời có thể lồng ghép trong bất kì trường hợp nào cũng được , tuỳ theo sự sáng tạo của giáo viên .
Bài 1: Ông Lão đánh cá và con cá vàng 
 Trong phân phối chương trình mới thì bài này có từ chương trình học chính thức 2 tiết trước kia nay đưa vào chương trình đọc thêm nhưng thời gian vẫn hai tiết buộc giáo viên phải hướng dẫn HS thực hiện .
 -GV: Hướng dẫn cách đọc , phân vai cho HS đọc văn bản , sau đó yêu cầu HS tóm tắt lại văn bản . 
 - HS: kể tóm tắt văn bản 
 - GV: phác hoạ bằng sơ đồ theo lời kể của HS ( ghi phần bảng phụ).Nhìn vào sơ đồ HS nắm tổng thể toàn bộ tác phẩm tại lớp 
Sơ đồ tóm tắt được phát hoạ như sau
 	 Lần một : Chỉ có bùn 
- Ông Lão đánh cá ra biển 	 Lần hai : Rong biển 
 	 Lần ba: Cá Nguyện đền ơn 
	 Máng 
 Ông Lão về kể 	 Nhà 
 lại câu chuyện Mụ vợ đòi 	 Nhất phẩm phu nhân
 	 Gợn sóng êm ả Nữ hoàng
	 Đã nổi sóng Long vương
 Biển 	 Nổi sóng dữ dội 
	 Nổi sóng mù mịt
 Nổi sóng ầm ầm 
 Lòng tham , bội bạc 	 bị trừng trị đích đáng 
 Về phần nghệ thuật chúng ta tuỳ thuộc vào đặc điểm nghệ thuật trong từng bài để sử dụng dạng sơ đồ.
 Đối với văn bản “ Ông Lão Đánh Cá Và Con Cá Vàng” để giúp HS tư duy hình tượng theo lối kết cấu tăng tiến thì chúng ta dùng sơ đồ dạng bậc thang.
 Long vương 
 Nữ hoàng 
	Nhất phẩm Đuổi 
 Nhà rộng 	 Phu nhân Mắng và bắt quét chồng đi
	Cái máng mắng như tát dọn chuồng ngựa 
 Mụ vợ nước vào mặt Lại đi 
 Quát to hơn Lủi thủi ra biển ra biển 
 Mắng Lại lóc cóc Nổi sóng 
Thái độ Lại đi ra biển Nổi sóng ầm ầm 
 mụ vợ Đi ra 	 Nổi sóng dữ dội mù mịt
Ông lão biển Đã nổi sóng 
 Gợn 
Biển sóng êm ả 
 Qua dạng sơ đồ bậc thang như trên HS sẽ thấy rõ: lòng tham vô đáy và sự bội bạc của mụ vợ gắn liền đan xen với sự phẫn nộ của biển cả và con cá vàng. Nhìn vào sơ đồ HS cũng thấy rõ sự việc đi từ thấp đến cao , đó là kết cấu tăng tiến .
 Vậy để triển khai phân tích thêm nhân vật mụ vợ của ông lão thì GV tổ chức cho HS tìm hiểu hệ thống câu hỏi trong sách giáo khoa ,
đồng thời bám sát sơ đồ để phân tích .
 + Ở hoạt động này GV chỉ cho HS trên sơ đồ để thấy rõ sự tham lam tăng dần của mụ vợ thì cảnh biển cũng thay đổi theo. 
 + GV hỏi HS nhìn vào sơ đồ trả lời được cảnh biển cũng thay đổi theo chiều hướng xấu dần . Từ đó rút ra kết luận : Lòng tham và sự bội bạc 
của mụ vợ làm cho thiên nhiên phải nổi cơn thịnh nộ 
 + Tiếp theo : Nhìn vào sơ đồ GV đặt câu hỏi cho HS nhận xét: Lòng tham của mụ vợ càng tăng thì tình cảm đối với Ông Lão như thế nào ? 
 Qua sơ đồ HS dể dàng nhận thấy : Lòng tham càng tăng thì tình cảm càng giảm . Vậy qua đó rút ra nhận xét 
 => Lòng tham làm cho con người trở nên bất nghĩa .
 - Ngoài ra từ sơ đồ GV giúp HS nhận thấy được sự đối lập giữa nhân vật mụ vợ với Ông Lão và con cá vàng . 
 - Từ đó HS tự rút ra bài học cho bản thân .
 - GV nhận xét ,tổng hợp và cho HS đọc ghi nhớ .
Bài 2: “Danh từ ” 
Vấn đề này được phân phối thành 3 tiết : 2 tiết danh từ và 1 tiết cụm danh từ . GV sử dụng dạng sơ đồ để liên kết kiến thức ba tiết theo một hệ thống để HS dễ học , dễ nhớ .
 * Đối với tiết danh từ . Gồm hai vấn đề :
1. Đặc điểm của danh từ :
 GV tổ chức cho HS tìm hiểu ví dụ trên bảng phụ theo hệ thống câu hỏi SGK , sau đó rút ra kết luận .
 GV phác họa bằng sơ đồ :
 Chỉ người , vật , hiện tượng , khái niệm 
 Danh từ Thường kết hợp với những từ chỉ số lượng đứng 
 trước và những từ : ấy , kia , đó  đứng sau .
 Thường làm chủ ngữ trong câu , khi làm vị ngữ 
 thường có từ “ là” đứng trước.
 GV yêu cầu HS nhìn vào sơ đồ nhắc lại các đặc điểm của danh từ để HS nắm kiến thức ngay tại lớp .
2. Các nhóm danh từ :
 Từ ví dụ phân tích GV yêu cầu HS rút ra kết luận về các nhóm danh từ . Sau đó GV nhận xét tổng hợp bằng sơ đồ :
 Danh từ 
 Chỉ sự vật Đơn vị 
 Tự nhiên Quy ước 
 ( loại từ )
 Đơn vị quy ước Đơn vị quy ước 
 chính xác ước chừng 
 VD: VD:
 Lít, tạ, kg. nắm, mớ, bó..
 Từ sơ đồ HS nắm toàn bộ kiến thức theo một hệ thống, tránh tình trạng HS cầm sách đọc ở phần trả lời câu hỏi củng cố của giáo viên. Mà tập cho học sinh diễn đạt bằng lời qua theo dõi sơ đồ. Từ đó vận dụng kiến thức vào làm các bài tập vận dụng, có thể khai thác hết bài tập tại lớp.
 * Sang tiết danh từ tiếp theo :
 - Từ câu hỏi kiểm tra bài cũ GV yêu cầu HS trình bày bằng sơ đồ ( ghi ở phần bảng phụ ). 
 Từ đó GV giới thiệu vào bài mới , đảm bảo được tính thực tế liên kết chặt chẽ giữa kiến thức cũ và mới , theo lối học mới ôn cũ . 
 - GV tiếp tục tổ chức cho HS thảo luận theo hệ thống câu hỏi sách giáo khoa . Để phân biệt danh từ chung và danh từ riêng sau đó tìm hiểu quy tắc viết hoa danh từ riêng .
 - Từ nội dung đó ta lại trở lại với sơ đồ , ta sẽ bổ sung vào nhóm danh từ chỉ sự vật hai nhóm danh từ riêng và danh từ chung. Trên cơ sở kiến thức cũ , HS củng cố thêm cho mình sơ đồ phân loại rõ ràng nhất 
 Danh từ
 Sự vật Đơn vị 
 Danh từ chung Danh từ riêng Tự nhiên Quy ước 
 Chính xác Ước chừng
- Tiếp theo bài cụm danh từ.
 - Chúng ta cũng dùng sơ đồ để giải thích cấu tạo của cụm danh từ và đặt nó vào mô hình cụm danh từ để HS nhìn thấy một cách rõ ràng.
 * Từ việc tìm hiểu ví dụ , cho HS quan sát mô hình cụm danh từ .
 - GV giải thích các kí hiệu trong mô hình trên sơ đồ để HS hiểu tại sao trên mô hình lại có phần phụ trứơc ( kí hiệu t ) nhưng lại có t1 và t2 ,tương tự phần sau ( kí hiệu s ) nhưng lại có s1 và s2 .
 *Sơ đồ cấu tạo cụm danh từ :
 Cụm danh từ = Phần trước + Danh từ trung tâm + Phần sau 
 (t)	(T)	 (s)
 Trong đó t là phần phụ trước : có 2 loại 
 t1 : Những cụm từ chỉ toàn thể sự vật : cả , tất cả , toàn bộ 
 t 
 t2 : Những từ chỉ số lưọng : một , hai ..và những lượng từ 
 có ý nghĩa tập hợp : Những , các , mọi .
 s là phần phụ sau cũng có hai loại 	
	s1: Những từ chỉ đặc điểm , tính chất , vị trí của sự vật.. 	
 s	
 s2 : Là những chỉ từ :Dùng để trỏ vào sự vật ; này ,ấy,kia ,nọ...
* Mô hình cụm danh từ :
Phần trước
Phần trung tâm
Phần sau
t2
t1
T1
T2
s1
s2
ba
hai
một
con
cái
lưỡi
trâu
bánh
búa
nướng
của cha để lại
ấy
 Từ mô hình HS vận dụng vào làm bài tập ở phần luyện tập.
- Phần trung tâm :	
 Là do loại từ và danh từ chỉ sự vật đảm nhiệm .
Bài 3: “Sự Việc Và Nhân Vật Trong Văn Tự Sự” .
 Đây là hai yếu tố cơ bản để tạo nên tác phẩm tự sự :
 * Sự việc hay còn gọi là cốt truyện : là yếu tố đầu tiên vì thế nó phải đảm bảo một chuỗi sự việc nối tiếp nhau trong một thời gian và không gian cụ thể có : 
 Nguyên nhân diễn biến kết quả và mang lại một ý nghĩa .
 + Cốt truyện thường được tạo nên bởi một loại chất liệu cơ bản đó là các sự kiện va ønhững tình tiết cụ thể , các tình tiết đó đã có sẵn trong cuộc sống vốn dĩ đầy biến động , phong phú và phức tạp . Từ đó nảy sinh biết bao nhiêu vấn đề : đấu tranh giữa cái tốt – cái xấu , cái mới – cái cũ , sự cao thượng – sự thấp hèn , tình yêu thương ,ước mơ và hi vọng.
 Từ vấn đề đó tác giả sử dụng trí tưởng tượng , nhiều yếu tố thần kì , hoang đường nhưng vẫn giữ được cốt lõi của hiện thực cuộc sống .
 * Nhân vật : là một yếu tố nghệ thuật hết sức quan trọng trong việc thể hiện chủ đề , tư tưởng của tác phẩm .
 + Nhân vật là những con người bằng xương bằng thịt : có tên tuổi , diện mạo , tính cách , cuộc đời riêng .
 Thế giới nhân vật trong tác phẩm tự sự rất đa dạng và phong phú , xét về vai trò thì có nhân vật chính xuất hiện nhiều thể hiện chủ đề của tác phẩm và nhân vật phụ : bổ trợ cho hình tượng nhân vật chính hoạt động .
 Vậy vấn đề đó được biểu diễn bằng sơ đồ tóm tắt như sau: 
 Văn bản tự sự 
 Cốt truyện Nhân vật 
 Chuổi sự việc Tên gọi , diện mạo , tính 
 cách , việc làm 
 Nguyên nhân 
 Diễn biến 	 Nhân vật chính Nhân vật phụ 
 Kết thúc 	 Thể hiện tư tưởng , Bổ trợ để nhân 
 chủ đề trong tác phẩm vật chính hoạt động
 ý nghĩa 
 Đấu tranh giữa cái thiện - ác 
 tốt – xấu , mới – cũ 
 Niềm tin , ước mơ và hi vọng
 Nhìn vào sơ đồ dễ dàng nhận thấy nội dung bài học một cách tổng quát , HS dễ nhớ và có thể lấy ví dụ thích hợp trong các văn bản đã học .
Ví dụ: Sơn Tinh – Thuỷ Tinh 
 Vua Hùng kén rể - Sơn Tinh : chúa vùng núi cao ,có 
 tài lạ .
 Sơn Tinh Thuỷ Tinh đến cầu hôn - Thuỷ Tinh : chúa vùng nước thẳm 
 Vua Hùng ra điều kiện chọn rể 
 Sơn Tinh đến trước được vợ 
 Thuỷ Tinh đến sau tức giận dâng 
 nước đánh sơn tinh 
 Hai bên giao chiến hằng tháng trời 
 cuối cùng Thuỷ Tinh thua rút về 
 Hằng năm Thuỷ Tinh dâng nước 
 đánh Sơn Tinh nhưng đều thua
	Ước mơ của người việt cổ là chế 
	ngự được thiên tài , suy tôn , ca 
	ngợi công lao dựng nước của 
 Vua Hùng
PHẦN III: 
KẾT QUẢ
 Qua các tiết dạy thực nghiệm giải pháp ở trường tôi nhận thấy đa số HS có hứng thú học tập . Đồng thời HS có thời gian thực hành nhiều hơn từ đó HS yêu thích môn học hơn .Đặc biệt là chất lượng của các tiết dạy thực hành , kiểm tra đã thấy sự tiến bộ rõ rệt hơn , kết quả kiểm tra cao hơn so với trước . Cụ thể là qua một số bài kiểm tra định kì tôi nhận thấy HS đạt điểm khá tăng từ 28 40 bài , giảm bớt tỉ lệ HS bị điểm yếu từ 60 xuống còn 42 bài , số bài điểm trung bình cũng tăng lên một cách đáng kể .
 Vậy việc đổi mới PPDH là con đường thực tiễn đáp ứng được yêu cầu của chương trình SGK THCS đổi mới . Qua đó vấn đề quan tâm là chất lượng học tập của HS để đào tạo những nhân tài cho đất nước , để hội nhập với thế giới tri thức rộng lớn của nhân loại .
 Song cần phải phát huy hơn nữa và thực hiện sáng tạo , có hiệu quả PPDH theo hướng tích cực nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng học tập của HS . 
PHẦN IV:
LỜI KẾT 
 Dạng sơ đồ tóm tắt được dùng với dụng ý hệ thống hoá kiến thức từ việc ôn bài cũ và triển khai bài mới nhằm nâng cao hơn nữa kết quả dạy học , khơi dậy năng lực thực hành của người học . Ngoài ra còn rèn luyện các kĩ năng nghe – nói – đọc – viết , phát huy tính tích cực , chủ động sáng tạo của HS trong học tập , tăng tính thực hành , ứng dụng , đồng thời hình thành năng lực phân tích , cảm thụ , bình giảng văn học một cách chân thực , chủ động .
 Trên đây là một số kinh nghiệm tôi đã trình bày qua các tiết dạy cụ thể . Song về giải pháp có thể còn một số khiếm khuyết . Mong được sự góp ý chân thành từ phía bạn đọc . 
IV : Tài liệu tham khảo :
1. Đổi mới việc dạy và học môn ngữ văn ở THCS 
 Đỗ Ngọc Thống 
2. Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên môn ngữ văn 
 Bộ GD Và Đào Tạo 
3. Tư liệu ngữ văn 6
 Đỗ Ngọc Thống 
4. một số kiến thức , kĩ năng bài tập nâng cao ngữ văn 6
 Nguyễn Thị Mai Hoa – Đinh Chí Sáng 
 Dliêya , ngày 21/11/2006
 Người viết 
 Trần Thị Uyên