SKKN “Nâng cao kĩ năng sử dụng từ ngữ khi viết văn tả cảnh cho học sinh Lớp 5

 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
 Phân môn Tập làm văn rèn luyện cho học sinh các kĩ năng sản sinh văn 
bản (nói và viết). Nhờ vậy tiếng Việt không chỉ là hệ thống cấu trúc được xem 
xét từng phần, từng mặt qua từng phân môn mà trở thành một công cụ sinh động 
trong quá trình giao tiếp, tư duy, học tập. Nói cách khác, phân môn Tập làm văn 
đã góp phần thực hiện hóa mục tiêu quan trọng bậc nhất của việc dạy và học 
tiếng Việt là dạy học sinh sử dụng tiếng Việt trong đời sống sinh hoạt, trong quá 
trình lĩnh hội các tri thức khoa học
 Để làm được một bài Tập làm văn học sinh phải huy động vốn kiến thức 
từ nhiều mặt như: các hiểu biết về cuộc sống, tri thức về văn học, khoa học, xã 
hội Học sinh còn phải biết kết hợp hài hòa nhiều kĩ năng như: dùng từ đặt câu, 
dựng đoạn, tạo văn bản, kĩ năng phân tích đề, tím ý, lập dàn ý. Do đó Tập làm 
văn mang tính hình thành tích cực, toàn diện, tổng hợp. Ngoài ra Tập làm văn 
mang còn đòi hỏi mang tính sáng tạo của học sinh. Nhiều em không biết bắt đầu 
từ đâu, phải nói và viết những gì, viết như thế nào. Chính vì vậy mà trong các 
tiết học phân môn này các em thường rất lúng túng có em thì viết lan man không 
đúng trọng tâm đề yêu cầu, em thì ý nghèo nàn bài viết chỉ mang tính liệt kê khô 
khan không biết liên kết câu và lồng cảm xúc của người viết vào...và khi nhận 
được bài trả thì với những con số khô khan 3,4...điểm chẳng nói lên được điều 
gì, có chăng chỉ là một vài câu nhận xét quá cụt ngủn: lạc đề, văn nghèo ý, 
không biết liên kết câu, bài viết lan man...từ phía giáo viên mà thôi. Điều đó đã 
làm cho các em chán nản, lo sợ, mất tự tin, ngại nói và cuối cùng là đạt kết quả 
không cao ở phân môn này.
 Thế thì nguyên nhân do đâu ? Làm thế nào để khắc phục tình trạng này, 
giúp các em lấy lại tự tin học tốt và đạt kết quả cao phân môn Tập làm văn ? 
Đấy chính là lí do khiến tôi trăn trở. Văn tả cảnh có thể́ được coi là trọng tâm 
của loại văn miêu tả trong phân môn Tập làm văn ở lớp 5. Đây là thể loại văn 
bản nghệ thuật có chức năng tái hiện sự vật, hiện tượng, hoạt động một cách 
sinh động, với những hình ảnh, cảm xúc làm cho người đọc, người nghe có thể 
 1 đòi hỏi giáo viên phải có sự đầu tư, phải trau dồi vốn kiến thức về văn học để 
đáp ứng với yêu cầu của phân môn.
 Mặt khác đối với thể loại văn miêu tả các em cần được quan sát thực tế 
nhưng nhiều lúc do hạn chế về thời gian nên giáo viên chưa thực sự quan tâm 
đến việc dẫn dắt, hướng dẫn học sinh thâm nhập vào thực tế để các em hiểu biết 
sơ đẳng về thiên nhiên, cảnh vật xung quanh trong cách nhìn của một người 
mang tâm hồn văn học.
 * Đối với học sinh:
 - Một số học sinh còn ngại học phân môn Tập làm văn vì phân môn này 
khó, đòi hỏi sự sáng tạo và năng khiếu của mỗi học sinh.
 - Các em ở xa trung tâm nên ít được tiếp xúc với văn hóa xã hội. Vì vậy kĩ 
năng giao tiếp cũng như vốn từ ngữ của các em còn hạn chế nên khi các em viết 
văn thường mang tính liệt kê dẫn đến một từ bị lặp đi lặp lại nhiều lần, câu văn 
lủng củng, thiếu hình ảnh, thiếu cảm xúc. Câu văn chưa mang tính sáng tạo. Đa 
số học sinh chưa biết sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, nhân hóa 
 - Nhiều em không nắm được cấu trúc ngữ pháp nên sử dụng dấu câu tùy 
tiện.
 - Một số học sinh lạm dụng văn mẫu hoặc chỉ viết theo dàn bài mà giáo 
viên đã hướng dẫn lập nên chưa tự rèn luyện và phát huy năng khiếu viết văn 
của bản thân. Chưa biết tích hợp các phân môn khác như : Tập đọc, Luyện từ và 
câu, chính tả... vào Tập làm văn. Sự sáng tạo trong khi dùng từ đặt câu còn hạn 
chế.
 - Một số phụ huynh do điều kiện kinh tế khó khăn phải đi làm ăn xa nên 
chưa thực sự quan tâm đến việc học tập của con em mình.
 * Số liệu khảo sát:
 Thống kê đánh giá ở lớp 5A, trường Tiểu học Đại Lai , vào cuối tháng 9 
năm 2021, tôi cho các em làm một bài văn tả cảnh với đề bài: 
 3 thật qua việc lựa chọn từ ngữ, lựa chọn các biện pháp nghệ thuật, sắp xếp ý phù 
hợp để tạo ra những câu văn hay diễn tả được những điều mà em quan sát và 
cảm nhận được.
 Sau khi cho các em trực tiếp quan sát cánh đồng lúa, đọc những bài văn 
của các em tôi thấy thật thú vị. Những dòng viết với những cảm xúc khác nhau, 
cảnh vật hiện lên thật đẹp, thật sinh động.
 Biện pháp 2: Cung cấp vốn từ cho học sinh:
 Bài tập làm văn là sản phẩm thể hiện rõ vốn hiểu biết về đời sống, trình 
độ nhận thức và cảm thụ văn học của các em. Bài viết trở thành sản phẩm tổng 
hợp, là nơi trình bày kết quả đích thực của việc học môn Tiếng Việt. Vậy nơi 
cung cấp vốn từ cho các em nhiều nhất, phong phú nhất, gần gũi nhất chính là 
các phân môn trong môn Tiếng Việt.
 Cung cấp vốn từ qua giờ học Tập đọc 
 Trong các tiết học tập đọc các em được học về nhiều loại văn bản có nội 
dung khác nhau nhờ đó các em được tiếp cận với nhiều cách viết văn của nhiều 
tác giả. Ngoài mục tiêu giúp các em luyện đọc đúng, luyện đọc diễn cảm tôi còn 
chú trọng cho các em phần tìm hiểu nội dung bài đọc. Bởi nội dung này giúp các 
em cảm nhận rõ nét hơn về cái hay cái đẹp trong từng câu, từng đoạn văn. Mặt 
khác, thông qua tìm hiểu nội dung bài đọc, học sinh nắm được cách sử dụng từ 
ngữ, hình ảnh gợi tả, sử dụng từ láy và các biện pháp so sánh, nhân hoá, ẩn dụ, 
 của tác giả, giúp cho các em biết cách tìm ra những câu văn hay, những câu 
văn có sử dụng biện pháp nghệ thuật trong bài. Nhờ đó, học sinh hiểu rõ hơn về 
tác dụng của việc sử dụng các biện pháp tu từ đó trong viết văn là để miêu tả sự 
vật được sinh động hơn, khắc họa sự vật được rõ nét hơn, làm bài văn hay hơn, 
hấp dẫn hơn với người đọc. Từ đó học sinh sẽ biết vận dụng biện pháp nghệ 
thuật đó trong viết văn đặc biệt là văn tả cảnh.
 Ví dụ bài: Quang cảnh làng mạc ngày mùa (SGK Tiếng Việt 5 - tập 1).
 Tôi hỏi: Trong bài em thích nhất hình ảnh nào? Vì sao?
 5 cho người đọc, người nghe hình dung được một cách cụ thể, tinh tế, sống động 
về sự vật hiện tượng được miêu tả.
 Ví dụ:
 Vườn xoài đang thời kì ra bông toả ra hương thơm ngào ngạt.
 Vườn xoài đang thời kì ra bông toả ra hương thơm.
 Nếu bỏ từ ngào ngạt đi thì câu văn thay đổi như thế nào?( Không hay và 
người đọc khó có thể hình dung được mức độ của mùi thơm).
 Viết thêm từ ngào ngạt vào sẽ làm câu văn hay hơn và giúp người đọc 
cảm nhận được hương thơm đó lan tỏa rộng trong không gian, một mùi thơm 
đậm nhưng dễ chịu.
 Học sinh tìm những câu văn có sử dụng từ láy trong bài đọc của mỗi tiết 
học Tập đọc.
 Ví dụ : Chỉ còn tiếng đàn ngân nga 
 Với một dòng trăng lấp loáng sông Đà.
 * Sử dụng biện pháp so sánh:
 Giúp học sinh thấy được so sánh là thể hiện sự nhận thức chính xác, mới 
mẻ; gợi những hình ảnh đẹp đẽ, sinh động; thể hiện sâu sắc thái độ tình cảm của 
con người trước sự vật hiện tượng được miêu tả và làm đẹp ngôn từ của người 
sử dụng. Trong văn tả cảnh nhờ có so sánh đã tạo nên hình ảnh sinh động, gợi 
hình, gợi cảm, làm cho cách diễn đạt trở nên phong phú, uyển chuyển, tăng sức 
mạnh biểu cảm cho lời nói nghệ thuật văn bản.
 Ví dụ: - Hoàng hôn dần buông như ai đó rắc những tia nắng cuối cùng 
trên mặt biển xanh êm đềm.
 - Rừng khộp hiện ra trước mắt chúng tôi, lá úa vàng như cảnh mùa thu. 
(Kì diệu rừng xanh– SGK Tiếng Việt lớp 5- tập 1);
 * Sử dụng biện pháp nhân hoá:
 7 pháp nghệ thuật trong viết văn là để miêu tả sự vật được sinh động hơn, khắc 
hoạ được rõ nét hơn, bài văn sẽ hay hơn, hấp dẫn hơn với người đọc.
 Cung cấp vốn từ qua phân môn Luyện từ và câu.
 Đây là phân môn giúp học sinh hiểu đúng nghĩa từ và viết câu đúng, giúp 
học sinh lựa chọn từ đúng với nội dung cần diễn đạt ngắn gọn, chính xác. Ví dụ 
như khi dạy các em bài từ đồng nghĩa, từ trái nghĩa, từ nhiều nghĩa cần cho HS 
lấy thật nhiều ví dụ về các loại từ này... Giáo viên cần cho học sinh biết nếu lựa 
chọn từ phù hợp thì sẽ tránh được việc lặp từ ngữ trong khi viết bài văn nói 
chung và văn tả cảnh nói riêng:
 Ví dụ: Để chỉ các sắc màu khác nhau ta có thể dùng từ đồng nghĩa:
 Chỉ màu xanh: xanh biếc, xanh lơ, xanh lè, xanh tươi, xanh đậm, xanh 
thẫm, xanh da trời, xanh ngọc, xanh mướt, xanh rì, xanh non, xanh lục...
 Chỉ màu đỏ: đỏ au, đỏ bừng, đỏ cờ, đỏ rực, đỏ ối, đỏ thẫm, đỏ lòm, đỏ lừ, 
đỏ hừng hực, đỏ tía, đo đỏ...
 Chỉ màu trắng: trắng tinh, trắng toát, trắng muốt, trắng ngần, trắng lóa, 
trắng mịn, trắng bạch, trắng mờ, trăng trắng.....
 - Dựa vào hiện tượng của từ đồng nghĩa, giúp các em hiểu thêm các từ 
đồng nghĩa trên là các từ ghép có nghĩa phân loại chỉ màu sắc khác nhau. Vì vậy 
khi viết văn các em phải lựa chọn từ ngữ phù hợp với từng văn cảnh cụ thể.
 Ví dụ: Khi tả cánh đồng lúa chín, các em nên sử dụng các từ : vàng rực, 
vàng óng, vàng thẫm mà không sử dụng các từ ngữ như vàng tươi, vàng khè...
 - Cung cấp và mở rộng thêm các từ thuộc chủ đề, cho học sinh giải nghĩa 
các từ đó. Đặt câu để lựa chọn từ thích hợp với nội dung câu văn và phù hợp với 
văn cảnh.
 Ví dụ bài: Mở rộng vốn từ: Thiên nhiên ( SGK Tiếng Việt 5- tập 1).
 Giáo viên cho học sinh tìm các từ:
 9 Cung cấp vốn từ qua sách báo:
 GV cần khuyến khích học sinh đọc các loại sách báo, đặc biệt là sách báo 
Thiếu niên, Nhi đồng, Hoạ mi Vì: sách báo là nguồn tư liệu quý và phong 
phú, là nơi cung cấp cho học sinh những từ ngữ, câu văn, những bài viết hay với 
những cảm xúc chân thực và gần gũi. Qua sách báo các em có thể học tập từng 
từ, từng câu vào viết văn, cũng có thể học tập về cách ứng xử trong cuộc sống. 
Các em có thể lựa chọn cho mình những điều lí thú, bổ ích ứng dụng trong học 
tập, đặc biệt là trong viết văn. Ngoài ra sách báo là tài liệu giáo dục kĩ năng sống 
hết sức phong phú cho các em.
 Do vậy, tôi đã kết hợp với đồng chí phụ trách thư viện tổ chức cho các em 
được đọc sách tại "Thư viện xanh" trong giờ ra chơi, tham gia Ngày hội đọc 
sách ở trường.
 Hình ảnh học sinh lớp 5A đọc sách, báo hằng tuần ở "Thư viện xanh" 
của trường
 11