Bìa Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng môn Chính tả cho học sinh Lớp 4

˜ & ™
TRƯỜNG THPT VIỆT ĐỨC
TỔ NGỮ VĂN
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
NĂM HỌC 2009 – 2010
PHAÂN TÍCH TÖØ NGÖÕ 
TRONG THÔ
Trong vieäc giaûng daïy ôû nhaø tröôøng, beân caïnh caùc phaân moân khaùc, giaûng vaên laø moät boä moân ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc giaùo duïc cho hoïc sinh caùch soáng, quan ñieåm, caùch nhìn  vaên chöông coøn theå hieän ñöôïc boä maët thöù hai cuûa phaân moân lòch söû ñoù laø vieäc thoâng qua caùc söï kieän lòch söû, hoïc sinh coù theå hieåu ñöôïc tình caûm cuûa ngöôøi daân, loøng caêm thuø giaëc, quyeát taâm choáng giaëc cuûa nhaân daân ta trong töøng thôøi kyø lòch söû.
Vôùi vai troø nhö theá, daïy vaên ñaõ khoâng deã, daïy cho hay, khai thaùc heát taàng yù nghóa laïi caøng khoù. Cho neân chaát löôïng moät giôø daïy vaên phuï thuoäc nhieàu yeáu toá, trong ñoù vai troø cuûa ngöôøi daïy raát quan troïng. Ngöôøi daïy caàn höôùng hoïc sinh khai thaùc caùc taàng yù nghóa thoâng qua caâu, chöõ, hình aûnh, caùc bieän phaùp tu töø  vieäc duøng töø trong vaên chöông coù söï choïn loïc kyõ caøng vaø coù duïng yù cuûa nhaø vaên. Vì theá, khai thaùc caùi hay, caùi ñeïp cuûa töø ngöõ trong vieäc taïo hình laø moät ñieàu kieän ñeå giuùp giôø daïy vaên ñaït hieäu quaû cao hôn.
Vôùi quan nieäm höôùng ñeán vieäc giaûng daïy moân Vaên hay hôn, sinh ñoäng hôn, ngöôøi vieát ñeà caäp ñeán moät vaøi vaán ñeà ñeå cuøng caùc thaày, coâ daïy vaên cuøng baøn baïc.
Nhö treân ñaõ noùi Vaên chöông veõ neân cuoäc soáng baèng töø ngöõ neân khi khai thaùc caàn chuù yù ñeán töø ngöõ. Thô ca söû duïng ngoân ngöõ raát coâ ñoïng, haøm suùc. Ñeà taøi chæ ñeà caäp ñeán vieäc phaân tích töø ngöõ trong thô vaø vaên trong nhaø tröôøng phoå thoâng.
Phaân tích töø ngöõ trong giaûng vaên thöïc chaát laø chæ cho hoïc sinh thaáy noäi dung maø ngöôøi vieát muoán truyeàn ñaït qua töø ngöõ ñoù khi tham gia xaây döïng caùc hình töôïng vaø boäc loä chuû ñeà tö töôûng.
Vì vaäy, neáu khoâng hieåu ñuùng nghóa cuûa töø, khoâng naém ñöôïc chính xaùc noäi dung maø ngöôøi vieát muoán göûi gaém qua töø thì moïi giaù trò ngheä thuaät seõ khoâng toaøn veïn. Bôûi theá, giaù trò ngheä thuaät cuûa moïi töø ngöõ tröôùc heát laø noù coù phaûn aùnh ñöôïc ñaày ñuû nhaát, ñuùng ñaén nhaát caùi maø ngöôøi vieát ñònh truyeàn ñaït. Hôn nöõa noäi dung bieåu ñaït cuûa töø laø keát quaû cuûa haøng loaït caùc thao taùc tö duy hình töôïng nhö lieân töôûng, so saùnh, ñoái chieáu  giöõa caùc söï vaät, hieän töôïng trong thöïc teá khaùch quan, giöõa taâm tö, tình caûm cuûa con ngöôøi vôùi caùc söï vaät xung quanh cuoäc soáng.
Ñôn cöû : trong “Thu ñieáu” cuûa Nguyeãn Khuyeán.
“ Laù vaøng tröôùc gioù kheõ ñöa veøo”
Coù ñieàu gaàn nhö laø nghòch lyù : gioù kheõ sao laïi ñöa veøo ? Khi ñoù ngöôøi daïy caàn phaân tích giaù trò cuûa töø “ñöa veøo” : trong khoâng gian tónh laëng nhoû beù cuûa ao thu, maëc duø laø gioù kheõ nhöng chieác laù vaãn “ñöa veøo” bôøi ñoù chính laø caûm giaùc khoâng gian.Trong moät khoâng gian heïp vaø tónh laëng nhaø thô ñaõ caûm nhaän ñöôïc chieác laù nhö rôi nhanh hôn neân môùi coù töø “veøo “ ôû cuoái caâu thô.Veõ hình chieác laù rôi xoay troøn roài löôùt nheï, nhanh xuoáng maët nöôùc ñaõ ñieåm xuyeát theâm moät hình aûnh ñeïp cho caûnh saéc thu. Ñoàng thôøi cho ta thaáy ñöôïc vieäc quan saùt caûnh saéc muøa thu cuûa Nguyeãn Khuyeán raát tinh teá vaø nhaïy caûm.
Beân caïnh söï lieân töôûng, caùc thao taùc tö duy, töø coøn ñöôïc söû duïng vôùi nhieàu phöông thöùc khaùc nhau : chuyeån nghóa, aån duï, ñoàng nghóa, traùi nghóa  caùc hình thöùc söû duïng naøy laø moät nguoàn boå sung raát phong phuù laøm giaøu cho khaû naêng dieãn ñaït cuûa ngoân ngöõ. Trong taát caû caùc hình thöùc thì chuyeån nghóa laø hình thöùc ñöôïc söû duïng nhieàu hôn. Ngöôøi vieát luoân vaän duïng ñeå laøm cho ngoân ngöõ cuûa mình trôû neân giaøu coù, tinh teá, haøm suùc vaø noùi leân ñöôïc moät caùch sinh ñoäng caùc ñoái töôïng caàn phaûi mieâu taû. Khi phaân tích caùc tröôøng hôïp chuyeån nghóa, giaùo vieân caàn neâu baät ñöôïc tính môùi meû, saùng taïo cuûa moãi tröôøng hôïp cuï theå baèng caùch so saùnh chuùng vôùi caùc tröôøng hôïp ôû caùc taùc giaû khaùc.
“ Ñöùng beân naøy soâng sao nhôù tieác
 Sao xoùt xa nhö ruïng baøn tay”
 (Beân kia soâng Ñuoáng – Hoaøng Caàm)
Taùc giaû ñaõ duøng töø ngöõ dieãn taû noãi ñau theå xaùc ñeå cuï theå hoùa noãiñau taâm hoàn. Vôùi cuïm töø “ruïng baøn tay” ta thaáy nhö taùc giaû huït haãng khi nghe tin queâ mình bò giaëc chieám. Ñieàu ñoù theå hieän ñöôïc taám loøng yeâu queâ cuûa taùc giaû nhö yeâu chính baûn thaân mình theá neân khi queâ höông bò giaëc chieám, taùc giaû ñaõ ñau ñôùn nhö maát moät phaàn thaân theå. Roõ raøng vieäc söû duïng töø ngöõ dieãn taû noãi ñau theå xaùc ñeå dieãn taû noãi ñau taâm traïng laø moät saùng taïo ngheä thuaät thaät söï mang laïi cho ñoaïn thô hình aûnh ñoäc ñaùo.Nhaø thô Giang Nam cuõng ñaõ töøng theå hieän noãi ñau taâm hoàn trong baøi “ Queâ höông”:
 “ Ñau xeù loøng anh cheát nöûa con ngöôøi”
Caùi phaàn nöûa ngöôøi “ cheát” ñoù chính laø moät nöûa taâm hoàn nhaø thô. Thöïc theå con ngöôøi chöùa hai phaàn : hoàn vaø xaùc. Khi nghe tin ngöôøi yeâu cuûa mình bò giaëc gieát nhaø thô ñau ñôùn töôûng chöøng nhö cheát lòm taâm hoàn. Khi giaûng, ngöôøi daïy caàn cho hoïc sinh thaáy ñöôïc noãi ñau toät cuøng cuûa nhaø thô khi nhaän ñöôïc tin “ coâ gaùi nhaø beân” ñaõ khoâng coøn. Moãi nhaø thô ñeàu coù nhöõng noãi ñau nhöng giöõa hoï vieäc theå hieän cuõng chaúng bao giôø goáng nhau.
Hoaëc trong baøi thô “Ñaát Nöôùc “Nguyeãn Ñình Thi ñaõ vieát :
 “Trôøi thu thay aùo môùi 
 Trong bieác noùi cöôøi thieát tha “
Chæ vôùi cuïm töø “thay aùo môùi” ta thaáy moät caùch theå hieän raát môùi trong vieäc dieãn taû muøa thu. Caùc nhaø thô xöa khi theå hieän muøa thu thì duø ít duø nhieàu ñeàu theå hieän raát roõ nhöõng hình aûnh gaén lieàn vôùi muøa thu nhö : laù vaøng rôi, hoa cuùc, tieáng ngoãng Chaúng haïn, nhaø thô Bích Kheâ ñaõ töøng vieát “ OÂ hay buoàn vöông caây ngoâ ñoàng / Vaøng rôi, vaøng rôi thu meânh moâng” ; hoaëc Nguyeãn Khuyeán cuõng ñaõ theå hieän “ Maáy chuøm tröôùc giaäu hoa naêm ngoaùi / Moät tieáng treân khoâng ngoãng nöôùc naøo”. ÔÛ ñaây, Nguyeãn Ñình Thi khoâng heà noùi ñeán nhöõng vaät nhö theá nhöng ta vaãn thaáy söï chuyeån ñoäng, phong caûnh thu nhö hieän ra tröôùc maét. Ngöôøi daïy phaûi theå hieän cho hoïc sinh thaáy ñöôïc vôùi cuïm töø “thay aùo môùi” mang bieän phaùp nhaân hoùa ñaõ theå hieän ñöôïc vaïn vaät döôøng nhö ñang vaën mình trong phuùt giao muøa. Taát caû ñeàu ñang “loät xaùc” ñeå khoaùc leân mình moät boä “aùo môùi”.
Vieäc tìm toøi vaø theå hieän ñieàu môùi meû laø ñieàu maø Nguyeãn Ñình Thi thöôøng laøm. Ñieàu ñoù cuõng theå hieän ñöôïc söï nhaïy caûm trong quan saùt, vieäc duøng töø raát ñaét vaø taïo hình raát laï cuûa nhaø thô.
Beân caïnh ñoù, tính nhaïc trong thô ca cuõng goùp phaàn quan troïng trong vieäc chuyeån taûi ngöõ nghóa cuûa ngoân töø thô.Tính nhaïc keát hôïp vôùi nhòp ñieäu cau thô goùp phaàn theå hieän nhöõng ñieàu maø nghóa cuûa töø khoâng theå dieãn taû hoaëc dieãn taû chöa heát.
Tính nhaïc trong thô laø keát quaû cuûa vieäc söû duïng toång hôïp caùc yeáu toá thanh ñieäu, vaàn ñieäu, ñoä cao, ñoä daøi, ñoä maïnh cuûa tieáng ( aâm tieát ) ñeå taïo neân söï haøi hoøa veà aâm thanh.
Ví duï: Trong baøi thô “ Thaêm maû cuõ beân ñöôøng “ Taûn Ñaø vieát:
 “ Taøi cao phaän thaáp chí khí uaát
 Giang hoà meâ chôi queân queâ höông “
Hai caâu thô söû duïng daáu thanh khaùc nhau taïo aâm höôûng laï. Caâu thô treân taùc giaû duøng boán thanh traéc ñi lieàn nhau laøm cho caâu thô mang aâm höôûng naëng neà ta töôûng nhö nhaân vaät ñaõ phaûi chòu moät söï uaát haän vì coù taøi nhöng laïi khoâng ñaït thaønh nguyeän voïng. Caâu thô döôùi taùc giaû söû duïng toaøn boä thanh baèng taïo cho caâu thô mang aâm höôûng nheï nhaøng hôn nhö theå moät taâm hoàn raát thanh thaûn.
Toá Höõu cuõng ñaõ töøng vieát : 
 “ Noãi nieàm chi röùa Hueá ôi
 Maø möa xoái xaû traéng trôøi Thöøa Thieân “
 Söï keát hôïp thanh ñieäu vaø laùy laïi cuûa caùc töø ñaõ laøm cho caâu thô nheï hôn, nhö chuøng xuoáng vaø coù aâm vang. Ta nghe nhö nhaø thô coù veû raát naëng loøng vôùi Hueá neân döôøng nhö ñaõ caûm nhaän noãi nieàm cuûa Hueá: möa buoàn vaø Hueá cuõng ñang buoàn. Noãi buoàn traûi daøi, traûi roäng vôùi nhöõng töø :xoái xaû, traéng trôøi. Ñaëc tính vang voïng, traàm boång, maïnh meõ  cuûa caâu thô Vieät nam ñeàu do ñoä cao, ñoä daøi, ñoä maïnh cuûa tieáng phoái hôïp vôùi nhau taïo thaønh.
Hieän nay moân Vaên trong nhaø tröôøng ñaõ khoâng gaây söï thích thuù cho hoïc sinh nhö xöa. Hoïc vaên, ñoïc vaên khoâng coøn laø moät sôû thích cho hoïc sinh. Chuùng ta caàn ñaët ra caâu hoûi vì sao ? lyù giaûi cho caâu hoûi naøy ta caàn xeùt treân hai phöông dieän : thöù nhaát, theo ñoåi môùi, xu theá môùi, caùc moân Toaùn, Lyù, Hoùa, Ngoaïi ngöõ haáp daãn hoïc sinh hôn vì ña soá caùc hoïc sinh thi Ñaïi hoïc choïn khoái A, B nhieàu hôn laø khoái C Chaïnh nghó moân Vaên vaãn coøn nguyeân giaù trò giaùo duïc cuûa noù, vaãn coøn nguyeân ñoù chöùc naêng giaùo duïc, höôùng hoïc sinh ñeán caùi chaân – thieän – myõ vaäy maø hoïc sinh laïi lô laø.
Thöù hai, ngöôøi daïy cuõng caàn xem laïi caùch giaûng daïy, loái khai thaùc, phaân tích cuûa mình coù gaây nhaøm chaùn cho hoïc sinh khoâng. Neáu moät giaùo vieân höôùng hoïc sinh töï phaân tích, tìm hieåu ñöôïc moät töø hay, moät yù ñeïp trong taùc phaåm thì vieäc hoïc sinh chaùn hoïc vaên seõ giaûm. Neáu giaùo vieân höôùng hoïc sinh ñi vaøo theá giôùi ñeïp vôùi nhöõng giaù trò raát “Ngöôøi” trong vaên, moät mai phong traøo hoïc vaên seõ toát hôn vaø moân Vaên laïi xöùng vôùi giaù trò cuûa noù.
Vì nhöõng lí treân, giaûng vaên thaät khoù ñeå ñaït ñöôïc tieát daïy toát. Khi giaûng daïy, theo ngöôøi vieát, raát caàn cho hoïc sinh töï phaùt huy, khaùm phaù baèng caùch tìm hieåu caùc hình aûnh qua töø ngöõ. Muoán theá giaùo vieân caàn naém vöõng caùc caùch söû duïng, choïn loïc töø ngöõ, hieåu ñöôïc, naém ñöôïc “yù ñoà” cuûa taùc giaû ñeå höôùng hoïc sinh höôùng ñeán nhöõng höùng thuù hoïc.
Daïy vaên, khai thaùc noäi dung cuûa moät taùc phaåm vaên chöông thaät khoù vaø neáu laøm ñöôïc ñieàu ñoù thì giaù trò cuûa taùc phaåm seõ ñöôïc khai thaùc trieät ñeå, tieát daïy seõ hay hôn.
 HEÄ THOÁNG CAÂU HOÛI CHO MOÄT TIEÁT GIAÛNG THÔ
(Baøi “Toáng Bieät Haønh“ Thaâm Taâm trong chöông trình lôùp 11)
Trong chöông trình lôùp 11 baøi thô Toáng Bieät Haønh cuûa Thaâm Taâm laø moät baøi thô hay vaø noù hay khoâng chæ ôû caáu töù cuûa baøi thô maø coøn hay ôû vieäc duøng töø theå hieän taâm traïng cuûa nhaân vaät tröõ tình .Vì theá ,ngöôøi daïy caàn khai thaùc baèng heát nhöõng töø ngöõ chuyeån taûi taâm traïng cuûa nhaân vaät .
ÔÛ baøi thô naøy ta caàn xaùc ñònh :
Li khaùch laø ai: - Ngöôøi chieán só 
 - Moät trang nam nhi mang chí lôùn
Cuoäc chia li vôùi: - Ngöôøi thaân 
 - Vôùi baïn beø
ÔÛ khoå cuoái coù ñoaïn :”Meï thaø coi nhö laø haït buïi
 ..
 Em thaø coi nhö hôi röôïu say”
Ai coi ? ngöôøi ñi coi ngöôøi ôû laïi nhö haït buïi, chieác laù bay, hôi röôïu say hay ngöôøi ñi caàu mong ngöôøi ôû laïi coi nhö theá.
Khi ñaõ xaùc ñònh ñöôïc ta môùi coù theå deã daøng phaân tích taâm traïng cuûa nhaân vaät.
Caâu hoûi 1: Tieáng soùng trong loøng laø tieáng loøng ngöôøi ñi hay ngöôøi ôû?
(Gôïi yù:Ñoù chính laø tieáng loøng cuûa ngöôøi ôû laïi bôûi vì chæ coù ngöôøi baïn cuûa li khaùch laø hieåu taâm traïng cuûa li khaùch maø thoâi. Ngöôøi baïn aáy laø tri aâm tri kyû neân ñaõ bieát:ngöôøi buoàn chieàu hoâm tröôùc; ngöôøi buoàn saùng hoâm nay).
Caâu hoûi 2: Maét trong laø maét nhö theá naøo ?
(Gôïi yù: Maét trong laø ñoâi maét cuûa moät ngöôøi thanh thaûn, khoâng vöôùng baän, khoâng ñeå taâm ñeán nhöõng vieäc xung quanh).
Caâu hoûi 3:Khoâng coù boùng chieàu sao laïi coù hoaøng hoân trong maét trong? 
(Gôïi yù: Hoaøng hoân trong maét trong ñoù chính laø noãi buoàn aån giaáu trong saâu thaúm taâm hoàn cuûa moät ngöôøi töôûng nhö khoâng heà vöôùng baän .Coù nghóa laø : maëc duø veû beà ngoøai raát thanh thaûn nhöng beân trong ngöôøi li khaùch ñang mang moät moái öu tö). 
Caâu hoûi4:”Hoaøng hoân trong maét trong” laø maét ai ?Ngöôøi ñi hay ngöôøi ôû?
(Gôïi yù: Ñoù laø trong maét cuûa ngöôøi ñi.)
Caâu hoûi 5: Taïi sao li khaùch laïi coù maâu thuaãn trong noäi taâm ?
(Gôïi yù: Muoán lí giaûi caâu naøy caàn xeùt khoå thô thöù 2)
Caâu hoûi 6:	 Li khaùch laø ngöôøi nhö theá naøo?Töø ngöõ naøo theå hieän ?
(Gôïi yù: Li khaùch laø ngöôøi phaûi mang treân vai hai gaùnh naëng:Moät beân laø traùch nhieäm vôùi gia ñình; moät beân laø chí höôùng caàn phaûi thöïc hieän .Chính vì theá daõ coù söï maâu thuaãn trong noäi taâm cuûa li khaùch:Traùch nhieäm vôùi gia ñình níu giöõ anh ôû laïi ;chí lôùn goïi anh ñi.Ñoù chính laø bi kòch cuûa li khaùch).
Caâu hoûi 7: Veû beà ngoaøi cuûa nhaân vaät li khaùch ?
(Gôïi yù: Li khaùch mang moät veû beà ngoaøi raát laïnh luøng,döûng döng vôùi gia ñình, vôùi moïi ngöôøi).
Caâu hoûi 8: Veû beà ngoaøi thì laïnh luøng coøn dieãn bieán taâm traïng cuûa li khaùch nhö theá naøo ?Töø ngöõ theå hieän ?
(Gôïi yù: Veû beà ngoaøi cuûa li khaùch döûng döng nhöng beân trong taâm traïng ñang coù söï daèn vaët mang nhöõng uaån khuùc khoâng theå noùi ra. Anh ñaõ phaûi suy nghó nhieàu : Ta bieát ngöôøi buoàn chieàu hoâm tröôùc / Ta bieát ngöôøi buoàn saùng hoâm nay. Anh buoàn laém khi phaûi töø giaõ gia ñình ra ñi nhöng anh vaãn phaûi cöùng raén . Ñoù chính laø maâu thuaãn mang tính bi kòch cuûa li khaùch).
Caâu hoûi 9: Nhöõng töø ngöõ theå hieän yù chí cuûa li khaùch ?
(Gôïi yù: Anh quyeát taâm ra ñi thöïc hieän öôùc mô cuûa mình maëc cho moïi ngöôøi coù buoàn . Trong maét ngöôøi thaân anh laø moät keû voâ tình, laø moät keû baát hieáu. Anh caàu mong moïi ngöôøi haõy coi anh nhö: haït buïi, chieác laù bay, hôi röôïu say).
Caâu hoûi 10: Taâm traïng cuûa ngöôøi thaân (ngöôøi ñöa tieãn)?
( Gôïi yù: Hoï buoàn laém vì li khaùch ra ñi vôùi moät thaùi ñoä döûng döng vaø vôùi lôøi tuyeân boá “ meï giaø ñöøng mong”, ngöôøi em trai ñaõ rôi “doøng leä soùt” khi tieãn anh ra ñi).
Nhaân vaät li khaùch laø moät nhaân vaät coù lí töôûng cao ñeïp, coù hoaøi baõo vaø daùm gaït ñi söï níu keùo cuûa gia ñình ñeå leân ñöôøng thöïc hieän hoaøi baõo cuûa mình.
Thaâm Taâm ñaõ raát thaønh coâng trong vieäc söû duïng töø ngöõ theå hieän taâm traïng cuûa nhaân vaät. Neáu khoâng ñeå yù khai thaùc heát caùc töø ngöõ ñoù thì baøi thô seõ khoâng coøn giöõ ñöôïc caùi hay, caùi söùc loâi cuoán.
Giaûng thô thaät khoù, ñeå giaûng cho hay laïi caøng khoù hôn. Tieát hoïc seõ soâi noåi hôn khi ngöôøi daïy giuùp hoïc sinh khaùm phaù ñöôïc heát nhöõng neùt ñoäc ñaùo cuûa taùc phaåm. Thieát nghó khi ñoù höùng thuù hoïc vaên nôi hoïc sinh duø ít duø nhieàu seõ ñöôïc khôi gôïi .
Ngöôøi vieát mong muoán goùp moät tieáng noùi nhoû ñeå quí ñoàng nghieäp tham khaûo. Hy voïng moân Vaên seõ ngaøy caøng ñöôïc hoïc sinh yeâu thích hôn.