SKKN Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh Lớp 4

 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
 Môn Toán là một môn học chiếm một vị trí rất quan trọng và then chốt trong 
nội dung chương trình các môn học bậc Tiểu học. Bởi các kiến thức kĩ năng của môn 
toán ở tiểu học có nhiều ứng dụng trong đời sống, chúng rất cần cho người lao động, 
rất cần thiết để học các môn khác ở Tiểu học và các lớp trên. Môn Toán góp phần 
phát triển trí thông minh, cách suy nghĩ độc lập, linh hoạt, sáng tạo nó đóng góp vào 
việc hình thành các phẩm chất cần thiết và quan trọng của người lao động như: cần 
cù, cẩn thẩn, có ý chí vượt khó, làm việc có kế hoạch, có nề nếp và tác phong khoa 
học...
 Việc học toán của học sinh lớp 4, phần lớn thời gian là dành cho việc thực 
hiện bốn phép tính: Cộng, trừ, nhân, chia và giải các bài toán có lời văn, trong đó 
việc học bốn phép tính thường không khó đối với đa số học sinh, nhưng còn việc 
học giải các bài toán có lời văn lại không dễ đối với hầu hết các em.
 Đó là vì trong các bài toán có lời văn, bốn phép tính cộng, trừ, nhân, chia 
không hiện ra một cách rõ ràng mà chúng ẩn đằng sau các câu chữ mô tả những tình 
huống trong đời sống, sinh hoạt trong xã hội thường ngày. Nếu không biết phương 
pháp suy nghĩ, tìm hiểu, thì khó phát hiện ra cách giải. Cho nên đa số học sinh 
khó khăn trong việc giải các bài toán có lời văn. Khi gặp các bài toán có lời văn các 
em thường lúng túng rồi dẫn đến làm sai, ngại làm, nhất là đối với một bộ phận học 
sinh có khả năng tiếp thu chậm, trí nhớ kém. Có thể nói dạy học giải toán là “Hòn 
lửa thử vàng” của dạy toán ở tiểu học. Vì vậy, để giúp học sinh tháo gỡ vướng mắc 
này tôi luôn băn khoăn trăn trở và mạnh dạn tiến hành nghiên cứu tìm giải pháp thích 
hợp, giúp các em hiểu được thực chất của vấn đề cần tìm, có phương pháp suy luận 
logic thông qua cách trình bày lời giải đúng ngắn gọn sáng tạo. Từ đó giúp các em 
hứng thú say mê học và giải toán có lời văn.Với những căn cứ đó tôi đã chọn đề tài 
"Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh lớp 4"
 PHẦN II: NỘI DUNG
 1. Thực trạng việc dạy học giải các bài toán có lời văn cho học sinh lớp 4 
ở trường Tiểu học.
 Bản thân tôi được nhà trường phân công chủ nhiệm và giảng dạy lớp 4 nhiều 
năm liền. Thực tế qua thời gian giảng dạy tôi thấy có những thuận lợi và khó khăn 
như sau:
 1.1. Thuận lợi :
 - Nhà trường luôn nhận được sự quan tâm của Phòng Giáo dục, chính quyền 
địa phương, của hội cha mẹ học sinh. 3
 - Học sinh chưa có kĩ năng phân tích và tư duy khi gặp những bài toán phức 
tạp. Hầu hết, các em làm theo khuôn mẫu của những dạng bài cụ thể mà các em 
thường gặp trong sách giáo khoa, khi gặp bài toán đòi hỏi tư duy, suy luận một chút 
các em không biết cách phân tích dẫn đến lười suy nghĩ.
 - Trình bày bài giải chưa khoa học.
 - Sai lời giải.
 - Sai cách viết phép tính. 
 - Khi giải xong bài toán, đa số học sinh bỏ qua bước kiểm tra lại bài, dẫn đến 
nhiều trường hợp sai sót đáng tiếc do tính nhầm, do chủ quan. 
 - Một số phụ huynh chưa thực sự quan tâm đến việc học tập của con em mình, 
còn ỷ lại vào thầy, cô giáo. Một số phụ huynh đi làm ăn xa, gửi con lại cho ông bà 
chăm. Vì vậy những học sinh này gặp khó khăn trong việc làm bài và chưa mạnh 
dạn giao tiếp với các bạn trong lớp.
 1.3. Kết quả khảo sát:
 Năm học 2021 - 2022 tôi được phân công dạy lớp 4D với 36 học sinh. Vào 
đầu năm học tôi đã tiến hành khảo sát:
Kết quả như sau (phần giải toán có lời văn):
 Điểm 9-10 Điểm 7-8 Điểm 5-6 Điểm dưới 5
 SL % SL % SL % SL %
 3 8,3 6 16,7 14 38,9 13 36,1
 Xuất phát từ thực trạng trên và tầm quan trọng của việc giải toán có lời văn 
trong chương trình toán lớp 4, tôi đã tìm hiểu và tiến hành một số biện pháp giúp 
học sinh lớp tôi giải toán có lời văn như sau:
 2. Một số biện pháp nâng cao chất lượng giải toán có lời văn cho học sinh 
lớp 4.
 2.1. Nắm vững nội dung và một số ghi nhớ của các dạng toán có lời văn 
điển hình trong chương trình Toán lớp 4.
 * Mục tiêu: Biện pháp giúp học sinh nắm vững nội dung và một số ghi nhớ 
các dạng toán có lời văn điển hình ở chương trình lớp 4
 * Cách thực hiện: 
 2.1.1. Tổng hợp các dạng toán có lời văn điển hình:
 - Tìm số trung bình cộng. 5
 + Một trong các số đã cho lại bằng trung bình cộng của các số còn lại thì số 
đó đúng bằng số trung bình cộng của tất cả các số đã cho. 
 b. Bài toán về tìm hai số khi biết tổng và hiệu của hai số đó. 
 + Tổng và hiệu hai số phải tìm có thể là số tự nhiên, phân số, các dạng của số 
đo đại lượng
 Tổng và hiệu có thể được nêu dưới dạng một dãy số.
 + Quy tắc tính số lớn và số bé
 Cách 1: Số bé = (Tổng - Hiệu) : 2
 Số lớn = Số bé + Hiệu (Hoặc Số lớn = Tổng - Số bé) 
 Cách 2: Số lớn = (Tổng + Hiệu) : 2 (Hoặc Số bé = Số lớn - Hiệu)
 c. Bài toán về tìm hai số khi biết tổng và tỉ số của hai số đó. 
 + Tổng và tỉ số của hai số phải tìm có thể là số tự nhiên, phân số, các dạng 
của số đo đại lượng
 + Tỉ số của hai số có thể được nêu dưới những dạng sau:
 - Số này gấp mấy lần số kia.
 - Số này bằng mấy phần số kia.
 - Thương của hai số phải tìm, hoặc thương của hai số có liên quan đến các số 
phải tìm.
 - Phân số được coi là thương của số bị chia và số chia.
 - Tỉ số của hai số.
 + Các bước chủ yếu trong việc giải bài toán này
 * Bước 1: Xác định tổng của hai số phải tìm (hoặc tổng của hai số liên quan 
đến các số phải tìm). Xác định tỉ số của hai số phải tìm (hoặc tỉ số của hai số liên 
quan đến các số phải tìm)
 * Bước 2: Biểu thị từng số đó thành số các phần bằng nhau tương ứng (vẽ sơ 
đồ đoạn thẳng). Thực hiện tìm tổng số phần bằng nhau
 * Bước 3: Thực hiện phép chia tổng của hai số phải tìm cho tổng số phần bằng 
nhau để tìm giá trị một phần.
 * Bước 4: Tìm mỗi số theo số phần được biểu thị theo sơ đồ.
 d. Bài toán về tìm hai số khi biết hiệu và tỉ số của hai số đó. 7
 - Đến đây, các em có thể suy nghĩ thêm điều gì? (đề bài nói đến 2 năm: năm 
ngoái và năm nay. Do năm ngoái ít hơn năm nay 80 600 cây, nên có thể tính được 
số cây năm ngoái).
 Điều quan trọng là các em biết tìm hiểu rõ nội dung câu hỏi của bài toán. Có 
hiểu rõ được câu hỏi của bài toán mới biết được người ta yêu cầu mình cần phải làm 
gì? Và như thế mới giúp các em có hướng suy nghĩ để giải bài toán một cách thích 
hợp với đề bài. Các em hiểu được bài toán yêu cầu tính tổng số cây cả 2 năm trồng 
được là bao nhiêu, thì các em mới thấy cần biết số cây trồng của mỗi năm. Biết được 
số cây của năm nào đã có rồi, năm nào chưa có cần phải đi tìm. Có như thế các em 
sẽ giải được bài toán một cách chính xác, đạt yêu cầu đưa ra của đề toán.
 2.2.2. Tóm tắt đề toán:
 Để tóm tắt một đề toán, giáo viên có thể hướng dẫn các em tóm tắt bằng nhiều 
cách: Bằng sơ đồ đoạn thẳng, hình vẽ, hoặc ngôn ngữ, ký hiệu ngắn gọn. Thông qua 
đó để thiết lập mối quan hệ giữa những cái đã cho và cái phải tìm.
 Khi tóm tắt đề toán cần hướng sự tập trung suy nghĩ của học sinh vào những 
điểm chính yếu của đề toán, tìm cách biểu thị chúng bằng các hình vẽ, ngôn ngữ, ký 
hiệu ngắn gọn để ghi lại thật vắn tắt, thật cô đọng.
 Như bài ở ví dụ 1, gợi ý các em có thể dùng đoạn thẳng để tóm tắt như sau:
 ? Cây
 80 600 Cây
 Năm ngoái:
 ? Cây
 Năm nay:
 214 800 cây
 Tóm tắt bài toán có lời văn, có rất nhiều cách để tóm tắt: Bằng sơ đồ đoạn 
thẳng; ngôn ngữ, ký hiệu ngắn gọn; bằng các hình tượng trưng; sơ đồ; bằng bảng kẻ 
ô; quan hệ những công thức bằng lời; 
 Để rèn cho các em có được kĩ năng tóm tắt đề toán bằng sơ đồ đoạn thẳng cần 
giới thiệu cho các em cách biểu thị một số mối quan hệ toán học cơ bản như sau:
 - Nhiều hơn, ít hơn một số đơn vị:
 Ít hơn 5 đơn vị Nhiều hơn 5 đơn vị 
 Số lớn: Số lớn:
 Số bé: Số bé: 5
 5
 - Gấp hơn một số lần hoặc bằng một phần mấy số lớn:
 1
 Số lớn gấp 3 lần số bé (hoặc số bé bằng số lớn)
 3 9
 - Có số cây trồng được năm ngoái rồi, các em sẽ tìm được cái gì? (Số cây 
trồng được cả 2 năm)
 Việc phân tích ngược từ câu hỏi bài toán để trở về với những dữ kiện đã cho 
không phải bài nào cũng có thể phân tích một cách dễ dàng như thế. Nhưng đây cũng 
là cách cơ bản cần thiết để giúp học sinh có hướng suy nghĩ tìm tòi cách giải một bài 
toán có căn bản.
 Riêng những bài toán điển hình, sau khi đọc và tìm hiểu kĩ đề toán về những 
mối quan hệ giữa các dữ kiện, các em có thể dự đoán xem đây là dạng toán điển hình 
nào? Và đâu là Tổng, đâu là Hiệu và đâu là Tỉ số của chúng. Nếu là những bài toán 
điển hình thì yêu cầu các em phải xác định được 2 thành phần cần thiết để trở về 
cách giải quen thuộc đã biết. 
 Ví dụ 2:
 Tuổi của bố và tuổi của con cộng lại được 58 tuổi. Bố hơn con 38 tuổi. Hỏi 
bố bao nhiêu tuổi, con bao nhiêu tuổi? (Bài 1, trang 47)
 Sau khi đọc kĩ đề toán sẽ biết được 58 tuổi là Tổng số tuổi của 2 người. Bố 
hơn con 38 tuổi, chính là Hiệu của tuổi cha và con. Hỏi bố bao nhiêu tuổi, con bao 
nhiêu tuổi? Tức là bảo chúng ta đi tìm 2 số là số tuổi của bố và tuổi của con. Các em 
sẽ biết giải bài toán này với dạng quen thuộc là: Tìm 2 số khi biết Tổng và Hiệu.
 ? tuổi
 Tóm tắt: - Tuổi bố: 
 58 tuổi
 - Tuổi con: 38 tuổi
 ? tuổi
 Bài giải:
 Tuổi của bố là:
 (58 + 38) : 2 = 48 (tuổi)
 Tuổi của con là:
 48 - 38 = 10 (tuổi)
 Đáp số: Bố: 48 tuổi
 Con: 10 tuổi
 2.2.4. Kiểm tra và thử lại kết quả vừa tìm được:
 Đây là một bước rất quan trọng nhưng đại đa số các em thường bỏ qua bước 
này. 
 Tôi tập cho các em có thói quen kiểm tra và thử lại kết quả là một điều vô 
cùng cần thiết. Kịp thời khắc phục những sai sót nếu có trong quá trình suy nghĩ và