Sáng kiến kinh nghiệm Tiếp cận dạy học ứng dụng các thiết bị hiện đại

 ©m 
Sau khi ®d t¹o trªn mµn h×nh cña dao ®éng kÝ ®iÖn tö h×nh ¶nh 
dao ®éng sãng ©m nh− ®d tr×nh bµy ë trªn, ta cã thÓ x¸c ®Þnh tÇn sè 
cña sãng ©m nµy. C¸ch x¸c ®Þnh nh− sau: 
- Xoay nóm ®iÒu chØnh tÇn sè quÐt xung r¨ng c−a (cã tªn gäi lµ 
TIME/ DIV) ®Õn mét vÞ trÝ nµo ®ã ®Ó quan s¸t thÊy cã vµi ba chu k× 
dao ®éng trªn mµn h×nh. 
- Dùa vµo h×nh ¶nh nµy vµ vÞ trÝ nóm ®iÒu chØnh tÇn sè TIME/ DIV 
®Ó tÝnh tÇn sè cña dao ®éng sãng ©m. C¸ch tÝnh cô thÓ nh− sau: x¸c 
®Þnh chiÒu dµi X (cã ®¬n vÞ lµ sè ®é chia ghi trªn mµn h×nh) øng 
víi mçi mét chu k× cña dao ®éng sãng ©m (nhê mÆt chia ®é g¾n 
trªn mÆt mµn h×nh), ®äc gi¸ trÞ n ®−îc ®¸nh dÊu t¹i nóm ®iÒu chØnh 
tÇn sè TIME/ DIV, TÝnh chu k× dao ®éng cña sãng ©m ®ang 
nghiªn cøu lµ: T = X.n, tÝnh tÇn sè cña sãng ©m lµ f=1/ T = 1/ X.n. 
 VÝ dô nh−: chiÒu dµi X øng víi mçi mét chu k× cña dao ®éng 
sãng ©m lµ 10 ®é chia, nóm ®iÒu chØnh tÇn sè TIME/ DIV ®Æt ë vÞ 
trÝ 0,2 ms. VËy ta tÝnh ®−îc: 
 T= 10. 0,2ms = 2 ms = 0,002 s 
 28
 TÇn sè sãng ©m trong tr−êng hîp nµy f= 1/ T= 1/ 0,002 s = 
500 Hz. 
 Víi c¸c thÝ nghiÖm vÒ x¸c ®Þnh tÇn sè cña sãng ©m kh¸c 
nhau, ta cã thÓ cho häc sinh thÊy mèi quan hÖ gi÷a ®é cao cña ©m 
vµ tÇn sè: ©m cµng cao th× tÇn sè cµng lín. 
c) X¸c ®Þnh b−íc sãng cña sãng ©m 
 Cã nhiÒu c¸ch x¸c ®Þnh b−íc sãng cña sãng ©m nhê dao ®éng 
kÝ ®iÖn tö, chóng dùa trªn c¸c c¬ së lÝ thuyÕt kh¸c nhau. 
- X¸c ®Þnh b−íc sãng cña sãng ©m khi ®d biÕt vËn tèc truyÒn 
©m 
 B−íc sãng cña sãng ©m ®−îc x¸c ®Þnh theo biÓu thøc: λ = v.T 
NÕu ®d biÕt vËn tèc truyÒn ©m trong kh«ng khÝ (vÝ dô ë nhiÖt 
®é tõ 200C ®Õn 300C, cã v= 332m/s ± 3m/s) th× qua viÖc x¸c ®Þnh 
chu k× T cña sãng ©m nh− trªn, ta cã thÓ tÝnh ®−îc b−íc sãng cña 
sãng ©m ®ang nghiªn cøu. 
- X¸c ®Þnh b−íc sãng cña sãng ©m khi kh«ng biÕt vËn tèc 
truyÒn ©m b»ng c¸ch so s¸nh pha 
 Gi¶ sö, ë thÝ nghiÖm bè trÝ theo H×nh 42, s¸t ngay loa (t¹i vÞ 
trÝ ph¸t ra ©m), ta ®Æt mét èng nãi M1. TÝn hiÖu dao ®éng ®iÖn 
(®−îc biÕn ®æi tõ dao ®éng ©m) t¹i nã ®−îc ®−a vµo hai b¶n X cña 
dao ®éng kÝ ®iÖn tö. Mét èng nãi kh¸c ®−îc nèi víi 2 b¶n Y cña 
dao ®éng kÝ ®iÖn tö. 
 29
H×nh 42. S¬ ®å thÝ nghiÖm x¸c ®Þnh b−íc sãng ©m b»ng c¸ch so 
s¸nh pha 
 Chó ý r»ng: ë thÝ nghiÖm nµy, kh«ng cho xung quÐt ngang 
lÊy ë trong dao ®éng kÝ ®iÖn tö ho¹t ®éng. Sau ®ã, cho m¸y ph¸t 
©m tÇn ho¹t ®éng, gi÷ nguyªn vÞ trÝ èng nãi M1 s¸t ngay loa vµ dÞch 
chuyÓn èng nãi kia tíi gÇn (hay ra xa) loa, trªn ®−êng th¼ng ®i qua 
loa (nguån ©m), tèt nhÊt lµ trªn ®−êng th¼ng vu«ng gãc víi mÆt loa. 
øng víi c¸c vÞ trÝ x¸c ®Þnh cña èng nãi trªn ®−êng dÞch chuyÓn nµy, 
ta sÏ thu ®−îc trªn mµn h×nh dao ®éng kÝ ®iÖn tö mét trong c¸c 
h×nh cã d¹ng elip, trßn hay mét v¹ch. Së dÜ ta thu ®−îc c¸c h×nh ®ã 
lµ v×: tuú theo sù lÖch pha kh¸c nhau gi÷a hai tÝn hiÖu dao ®éng 
®iÖn vµo X vµ Y cña dao ®éng kÝ ®iÖn tö mµ sÏ t¹o ra c¸c h×nh cã 
d¹ng kh¸c nhau nh− trªn. Trong qu¸ tr×nh èng nãi dÞch chuyÓn theo 
mét h−íng kh«ng ®æi th× c¸c h×nh sÏ xuÊt hiÖn tuÇn tù nh− H×nh 
43. 
 30
 H×nh 43. Sù xuÊt hiÖn lÇn l−ît c¸c h×nh cã d¹ng kh¸c nhau trªn 
mµn dao ®éng kÝ ®iÖn tö khi thay ®æi pha gi÷a hai tÝn hiÖu dao ®éng 
®iÖn 
 VËy trong qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn nµy, kho¶ng c¸ch øng víi 2 
vÞ trÝ liªn tiÕp cña èng nãi mµ t¹i 2 vÞ trÝ ®ã, ta thu ®−îc hai h×nh 
¶nh trªn dao ®éng kÝ ®iÖn tö hoµn toµn gièng nhau (vÝ dô nh− h×nh 
v¹ch) sÏ chÝnh lµ ®é lín cña b−íc sãng. Tõ nhËn xÐt trªn, cho ta 
c¸ch x¸c ®Þnh b»ng thÝ nghiÖm ®é lín b−íc sãng cña sãng ©m nh− 
sau: dÞch chuyÓn èng nãi trªn ®−êng th¼ng nèi gi÷a loa vµ èng nãi 
®Õn khi quan s¸t trªn mµn h×nh thÊy h×nh elip (hay h×nh trßn) biÕn 
mÊt, thay vµo ®ã lµ mét g¹ch, ta ®¸nh dÊu vÞ trÝ cña èng nãi lµ X0; 
tiÕp tôc dÞch chuyÓn èng nãi trªn ®−êng th¼ng ®ã vµ b¾t ®Çu ®Õm 
xem cã bao nhiªu lÇn sù xuÊt hiÖn lÆp l¹i cña h×nh v¹ch nµy, vÝ dô 
cã n lÇn; ®¸nh dÊu vÞ trÝ cña èng nãi lµ Xn . 
Tõ ®ã, cã thÓ tÝnh ®−îc gi¸ trÞ cña b−íc sãng lµ: 
 λ= (X0 - Xn )/ n, trong ®ã (X0 - Xn ) chÝnh lµ kho¶ng c¸ch gi÷a 
hai vÞ trÝ X0 vµ Xn ®d ®¸nh dÊu. 
 31
 Trong thÝ nghiÖm nµy, ®Ó viÖc l¾p r¸p ®−îc ®¬n gi¶n, ta cã 
thÓ kh«ng cÇn dïng èng nãi M1 mµ nèi trùc tiÕp hai ®Çu ra cña m¸y 
ph¸t ©m tÇn víi hai tÊm X cña dao ®éng kÝ ®iÖn tö nh− H×nh 44. 
H×nh 44. S¬ ®å thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n x¸c ®Þnh b−íc sãng ©m 
b»ng c¸ch so s¸nh pha 
C¸c thÝ nghiÖm x¸c ®Þnh b−íc sãng cña sãng ©m theo c¸ch so 
s¸nh pha sÏ gióp häc sinh n¾m s©u s¾c c¸c kiÕn thøc sau ®©y vÒ 
sãng ©m: pha dao ®éng cña c¸c phÇn tö t¹i c¸c vÞ trÝ kh¸c nhau trªn 
ph−¬ng truyÒn sãng ë cïng mét thêi ®iÓm lµ kh¸c nhau, tÝnh tuÇn 
hoµn cña pha dao ®éng nãi riªng vµ cña sãng nãi chung trong 
kh«ng gian. 
Ngoµi ra, ng−êi ta cßn cã thÓ x¸c ®Þnh b−íc sãng cña sãng 
©m khi kh«ng biÕt vËn tèc truyÒn ©m theo ph−¬ng ph¸p sãng dõng. 
d) X¸c ®Þnh vËn tèc cña sãng ©m 
 Tõ viÖc x¸c ®Þnh ®−îc tÇn sè f (hay chu k× T) vµ b−íc sãng λ 
nhê dao ®éng kÝ ®iÖn tö nh− ®d tr×nh bµy ë trªn, ta dÔ dµng tÝnh 
®−îc vËn tèc truyÒn cña sãng ©m theo biÓu thøc: v = λ / T. 
2.3 m¸y vi tÝnh trong d¹y häc 
2.3.1. Môc ®Ých cña viÖc ®−a TBKTH§ vµo d¹y häc . 
 C¸c chøc n¨ng hç trî cña m¸y tÝnh trong qu¸ tr×nh d¹y häc 
 32
Dùa vµo ®Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ ho¹t ®éng cña m¸y tÝnh , cã thÓ 
thÊy r»ng m¸y tÝnh cã nh÷ng choc n¨ng hæ trî cho viÖc gi¶ng 
d¹y c¸c bé m«n nh− : chøc n¨ng th«ng tin, chøc n¨ng ®iÒu 
khiÓn vµ ®Þnh h−íng th«ng tin, chøc n¨ng luyªn tËp vµ thùc 
hµnh, chøc n¨ng minh ho¹, chøc n¨ng trùc quan , chøc n¨ng 
thiÕt kÕ , chøc n¨ng m« h×nh ho¸, chøc n¨ng m« pháng, chøc 
n¨ng ®o ®¹c , chøc n¨ng ho¹t h×nh ho¸ , chøc n¨ng liªn l¹c , 
chøc n¨ng ®¸nh gi¸ . 
 Chøc n¨ng th«ng tin . 
 M¸y tÝnh cã thÓ qu¶n lý vµ xö lý c¸c d¹ng th«ng tin nh− v¨n 
b¶n , d÷ liÖu , thèng kª , suy luËn logic, c¸c c«ng thøc c¸c phÐp 
tÝnh to¸n vµ nh÷ng d¹ng kh¸c cña tri thøc . M¸y tÝnh cßn phôc vô 
cho c¸c ho¹t ®éng kh¸m ph¸ “¬ristic” , cho viÖc gi¶i BT vµ rÌn 
luyÖn ho¹t ®éng t− duy còng nh− qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña 
HS . 
 Cïng víi sù x©m nhËp vµ ph¸t triÓn ngµy cµng réng rdi cña c¸c 
hÖ thèng ®a ph−¬ng tiÖn vµ m¹ng m¸y tÝnh toµn cÇu Internet trong 
d¹y häc , chøc n¨ng th«ng tin cña m¸y tÝnh cµng ®−îc ph¸t huy 
h¬n bao giê hÕt . HS chØ cÇn dïng c¸c ch−¬ng tr×nh cho phÐp hiÓn 
thÞ c¸c siªu v¨n b¶n lµ ®d cã thÓ ®äc vµ thu tËp th«ng tin d−íi tÊt c¶ 
c¸c d¹ng cã thÓ , tõ v¨n b¶n , ®å thÞ , b¶n biÓu  
 Chøc n¨ng ®iÒu chØnh ho¹t ®éng häc tËp . 
 NÕu ®−îc lËp tr×nh thÝch hîp m¸y tÝnh cã thÓ ®iÒu chØnh , hoµn 
thiÖn vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng häc tËp cña HS . M¸y tÝnh lµm cho 
c¸c m«n häc trë nªn høng thó h¬n ®èi víi HS , kÝch thÝch HS trong 
viÖc t×m tßi , ph¸t hiÖn c¸c kiÕn thøc míi . M¸y tÝnh cã thÓ gióp 
HS ph¸t triÓn kh¶ n¨ng diÔn ®¹t , kh¶ n¨ng t− duy logic còng nh− 
kh¶ n¨ng gi¶i quÕt c¸c nhiÖm vô häc tËp . Chøc n¨ng nµy cña m¸y 
tÝnh ®−îc thÓ hiÖn râ nhÊt ë c¸c ch−¬ng tr×nh luyÖn viÕt , c¸c bé 
c«ng cô häc tËp hoÆc c¸c sæ ghi chÐp trªn m¸y tÝnh . 
 Nhê cã qu¸ tr×nh cung cÊp th«ng tin ng−îc tõ m¸y tÝnh dùa trªn 
môc ®Ých d¹y häc vµ trªn kÕt qu¶ häc tËp cña tõng HS cô thÓ , häc 
sinh cã thÓ ®iÒu chØnh ho¹t ®éng häc tËp cña m×nh . ViÖc ®iÒu 
chØnh ®ã ®−îc thÓ hiÖn ë néi dung häc tËp  Víi sù gióp ®ì cña 
m¸y tÝnh HS cã thÓ x¸c ®Þnh ®óng vµ nhanh chãng nh÷ng kiÕn 
thøc nµo cÇn ph¶i «n l¹i hay bæ sung vµo l−îng kiÕn thøc ®d cã . 
 33
M¸y tÝnh cã thÓ ®Ò xuÊt mét tiÕn tr×nh häc tËp qua nhiÒu giai ®o¹n 
tuú theo tõng ®èi t−îng HS sao cho hä cã thÓ ®¹t ®ù¬c môc ®Ých ®Ò 
ra mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt . 
 Chøc n¨ng luyÖn tËp vµ thùc hµnh . 
 C¸c ch−¬ng tr×nh luyÖn tËp vµ thùc hµnh trªn m¸y tÝnh gióp cho 
häc sinh cã c¬ héi tèt ®Ó tiÕp xóc víi nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn ®d 
®−îc ®¬n gi¶n ho¸ sao cho phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é cña 
HS, ch¼ng h¹n nh− trong c¸c phÇn mÒm vÒ thÝ nghiÖm. Häc sinh 
cã thÓ luyÖn tËp hoÆc thùc hµnh víi c¸c m« h×nh trªn m¸y tÝnh 
tr−íc khi b¾t tay vµo lµm viÖc víi ®èi t−îng thùc. ViÖc lµm mang 
l¹i hiÖu qu¶ cao, tiÕt kiÖm ®−îc thêi gian vµ h¹n chÕ ®−îc nh÷ng 
háng hãc hoÆc nguy hiÓm so víi tr−êng hîp thao t¸c víi hÖ thùc. 
 Chøc n¨ng minh ho¹ . 
 M¸y tÝnh cung cÊp mé kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi vµ l−u tr÷ c¸c tranh 
¶nh, ®å thÞ víi sè l−îng lín còng nh− kh¶ n¨ng truy cËp nhanh , cã 
hÖ thèng c¸c ®èi t−îng ®d ®−îc l−u tr÷. Sö dông ch−¬ng tr×nh m¸y 
tÝnh HS cã thÓ xem mét sè l−îng lín c¸c tranh minh häa hoÆc c¸c 
®o¹n phim ®d ®−îc sè ho¸ mµ c¸c ®o¹n phim nµy tr×nh bµy diÔn 
biÕn cña c¸c hiÖn t−îng , qu¸ tr×nh kh«ng thÓ quan s¸t trùc tiÕp. 
 Chøc n¨ng trùc quan ho¸ . 
 Trùc quan ho¸ cho phÐp HS n¾m ®−îc c¸c quan hÖ cña c¸c ®èi 
t−îng, ®¹i l−îng trong c¸c hiÖn t−îng, qu¸ tr×nh, trong mét sè 
tr−êng hîp trùc quan ho¸ lµ cÇu nèi gi÷a bøc tranh cña thÕ giíi 
hiÖn thùc bªn ngoµi víi bøc tranh nhËn thøc bªn trong cña HS. Do 
®ã trùc quan ho¸ gióp HS hiÓu s©u h¬n vÒ b¶n chÊt cña c¸c qu¸ 
tr×nh vµ ®Æc biÖt lµ n¾m v÷ng kh¸i niÖm trõu t−îng trong c¸c m«n 
häc. So víi c¸c ph−¬ng tiÖn trùc quan kh¸c ®d ®−îc sö dông nhiÒu 
trong d¹y häc th× m¸y tÝnh tá ra −u ®iÓm h¬n nhê kh¶ n¨ng cho 
phÐp ng−êi sö dông th©m nhËp vµo qu¸ tr×nh trùc quan ho¸ (lµm 
chËp, lµm nhanh, phãng to, thu nhá, chuyÓn ®æi tõ néi dung nµy 
sang néi dung kh¸c...) 
 Chøc n¨ng hç trî thiÕt kÕ . 
 Chøc n¨ng nµy thÓ hiÖn ë viÖc ®−a vµo qu¸ tr×nh d¹y häc c¸c 
ch−¬ng tr×nh ®å häa, thiÕt kÕ m¹ch ®iÖn tö ...hoÆc c¸c ch−¬ng tr×nh 
t−¬ng tù .Trong c¸c ch−¬ng tr×nh nµy, m¸y tÝnh t¹o ®iÒu kiÖn cho 
HS tiÕn hµnh ho¹t ®éng thiÕt kÕ mét c¸ch ®éc lËp tõ ®ã t¹o ra 
 34
nh÷ng s¶n phÈm cô thÓ nh×n thÊy ®−îc nh− tranh ¶nh, s¬ ®å 
nguyªn lý cña c¸c hÖ thèng, cÊu tróc c«ng tr×nh x©y dùng ... 
 ViÖc thiÕt kÕ trªn m¸y tÝnh diÔn ra b»ng con ®−êng trùc quan 
nhê c¸c thiªt bÞ nh− bót s¸ng, chuét, c¸c bé sè ho¸, nót quay ... vµ 
m¸y tÝnh cung cÊp cho HS c¸c møc ®é ho¹t ®éng tõ thÊp ®Õn cao 
mµ møc ®é cao nhÊt lµ häc tËp theo kiÓu kh¸m ph¸, ph¸t hiÖn. ë 
møc ®é nµy, tõ viÖc thiÕt kÕ l¹i nh÷ng c¸i ®d häc ®−îc, ®−îc h−íng 
®Én bëi thÇy gi¸o hoÆc c¸c tµi liÖu, dÇn dÇn HS cã thÓ tù thiÕt kÕ vµ 
trªn c¬ së c¸c s¶n phÈm ®d cã hä chØ cÇn thay ®æi c¸c tham sè, c¸c 
bé phËn ...®Ó ®i ®Õn c¸i hoµn thiÖn ch−a biÕt . 
 Chøc n¨ng m« h×nh ho¸ vµ m« pháng . 
 M« h×nh ho¸ vµ m« pháng lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p gÇn t−¬ng tù 
nhau dïng ®Ó ph¶n ¸nh tiÕn tr×nh nghiªn cøu khoa häc vµ sau ®ã lµ 
®Ó d¹y vÒ c¸c c¬ së tiÕn tr×nh ®ã. Trong khoa häc, m« h×nh ho¸ c¸c 
qu¸ tr×nh lý thuyÕt ®−îc coi lµ con ®−êng tèt nhÊt ®Ó huÊn luyÖn t− 
duy khoa häc vµ ph−¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. 
 ViÖc m« t¶ c¸c qu¸ tr×nh th−êng ®−îc tiÕn hµnh song song víi 
viÖc x©y dùng m« h×nh. Cã thÓ nãi m« pháng lµ qu¸ tr×nh thùc 
hiÖn c¸c m« h×nh ®d ®−îc x©y dùng. 
 Víi chøc n¨ng −u viÖt, m¸y vi tÝnh cã kh¶ n¨ng m« pháng trùc 
quan vµ chÝnh x¸c b»ng c¸c m« h×nh ký hiÖu c¸c hiÖn t−îng hay 
qu¸ tr×nh vËt lý trong tù nhiªn, ngoµi ra khi m« pháng bµng m¸y vi 
tÝnh GV vµ HS cã thÓ dõng qu¸ tr×nh l¹i t¹i mäi thêi ®iÓm bÊt kú 
®Ó nghiªn cøu, x¸c ®Þnh bÊt kú ®¹i l−îng nµo cña vËt lÝ . 
 Chøc n¨ng ho¹t h×nh . 
 Ho¹t h×nh trªn m¸y tÝnh lµ sù biÓu diÔn trùc quan c¸c hiÖn 
t−îng, qu¸ tr×nh d−íi d¹ng c¸c h×nh ¶nh chuyÓn ®éng . Ho¹t h×nh 
th−êng ®−îc liªn kÕt víi c¸c kÕt qu¶ cña c¸c qu¸ tr×nh m« h×nh 
ho¸ vµ m« pháng ®Ó mang l¹i hiÖu qu¶ nhÊt ®Þnh. Ho¹t h×nh ®−îc 
®−a vµo trong m¸y tÝnh nh»m môc ®Ých : T¨ng c−êng trùc quan 
ho¸ cña m¸y tÝnh ; biÓu t−îng ho¸ trôc thêi gian b»ng c¸c chuyÓn 
®éng vµ c¸c m« h×nh cã chuyÓn ®éng . 
 Nhê ho¹t h×nh mµ c¸c biÓu diÔn trùc quan cã thÓ ®−îc tr×nh bµy 
theo c¸c cÊp ®é chÝnh phô kh¸c nhau theo thêi gian. Còng nhê cã 
ho¹t h×nh HS cã thÓ quan s¸t tèt h¬n sù biÕn ®æi cña c¸c ®èi t−îng 
hoÆc cña hÖ thèng c¸c ®èi t−îng còng nh− mèi quan hÖ cña chóng 
 35
theo thêi gian. §Æc biÖt, nÕu ho¹t h×nh ®−îc sö dông trong mét hÖ 
m« h×nh ho¸, m« pháng ®−îc sö dông kÌm víi c¸c thÝ nghiÖm. 
 Chøc n¨ng liªn l¹c . 
 Víi kh¶ n¨ng kÕt nèi ë tèc ®é cao, nhiÒu ch−¬ng tr×nh d¹y häc 
®d mang l¹i hiÖu qu¶ nhê vµo øng dông nµy. 
 Chøc n¨ng ®¸nh gi¸ . 
 M¸y tÝnh ®¶m nhiÖm vai trß to lín trong d¹y häc ®Æc biÖt lµ 
trong kiÓm tra ®¸nh gi¸, thiÕt kÕ mét bµi kiÓm tra; thiÕt kÕ hÖ 
thèng ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ c¸c bµi kiÓm tra; ph©n tÝch ®¸nh gi¸ 
qu¸ tr×nh d¹y häc th«ng qua c¸c th«ng tin ph¶n håi. 
3.2. C¸c d¹ng øng dông cña m¸y tÝnh trong d¹y häc VËt lý: 
3.2.1. Minh häa vµ tr×nh bµy kiÕn thøc: 
Minh häa vµ tr×nh bµy kiÕn thøc víi sù trî gióp cña m¸y tÝnh 
cã t¸c dông kÝch thÝch sù chó ý cña häc sinh, t¹o ra sù høng thó 
trong häc tËp còng nh− ®éng c¬ cña qu¸ tr×nh häc tËp. Víi môc 
®Ých nµy m¸y tÝnh cã nhiÒu −u ®iÓm h¬n so víi c¸c ®å dïng d¹y 
häc kh¸c nh−: phim ®Ìn chiÕu, phim t− liÖu, s¸ch tham kh¶o .v.v... 
−u ®iÓm cña m¸y tÝnh thÓ hiÖn ë tÝnh linh ®éng vµ tÝnh t−¬ng t¸c 
cao cña nã. Néi dung minh häa cã thÓ lµ: h×nh ¶nh, cã thÓ lµ mét 
®o¹n phim ng¾n, mét ®o¹n b¨ng ghi ©m, mét ®o¹n v¨n b¶n hoÆc 
cã thÓ kiÕt hîp c¸c kiÓu nãi trªn. 
3.2.2. X©y dùng m« h×nh cho c¸c qu¸ tr×nh: 
Víi sù gióp ®ì cña m¸y tÝnh, ®Æc biÖt lµ c¸c phÇn mÒm cho 
phÐp x©y dùng m« h×nh th«ng qua v¨n b¶n ch−¬ng tr×nh nh− phÇn 
mÒm PAKMA, phÇn mÒm Crocodile Physics 605, PHENOPT 
v.v..., hoÆc th«ng qua c¸c giao diÖn ®å häa, thÇy gi¸o vµ häc sinh 
cã thÓ x©y dùng c¸c m« h×nh vËt lý tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p. C¸c 
m« h×nh nµy cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó tiÕp cËn mét ®èi t−îng nghiªn 
cøu míi, nh−ng còng cã thÓ chØ lµ ®Ó kiÓm tra, cñng cè l¹i c¸c kiÕn 
thøc ®d häc. 
3.2.3. M« pháng c¸c qu¸ tr×nh: 
 Trong d¹y häc d¹y häc vËt lý, viÖc m« pháng c¸c qu¸ tr×nh diÔn 
ra trong ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ tiÕn hµnh ®−îc thÝ nghiÖm thùc, hoÆc 
 36
lµ thÝ nghiÖm nguy hiÓm, hoÆc kh«ng thÓ thùc hiÖn trong ®iÒu kiÖn 
th−êng, hoÆc dông cô cÇn thiÕt cho thÝ nghiÖm qu¸ ®¾t, hoÆc thÝ 
nghiÖm diÔn ra qu¸ l©u ' chuyÓn ®éng cña c¸c hµnh tinh, ph©n rd 
cña mét nguyªn tö phãng x¹ ..... 
Râ rµng r»ng viÖc m« pháng kh«ng thÓ thay thÕ hoµn toµn 
viÖc quan s¸t vµ thÝ nghiÖm víi c¸c hÖ thùc, nh−ng trong mét 
chõng mùc nµo ®ã th× m« pháng tá ra cã −u thÕ h¬n. Con ng−êi cã 
thÓ lµm viÖc víi thÕ giíi m« pháng trong thêi gian tuú ý víi sè lÇn 
lÆp l¹i kh«ng h¹n chÕ. ThÕ giíi m« pháng cho phÐp ng−êi sö dông 
cã thÓ m¾c ph¶i c¸c lçi lÇm trong thao t¸c l¾p r¸p, vËn hµnh c¸c 
thiÕt bÞ mµ kh«ng g©y hËu qu¶ nghiªm träng. Víi thÕ giíi m« 
pháng con ng−êi cã thÓ thay ®æi c¸c th«ng s«, tèc ®é ho¹t ®éng 
cña hÖ thèng, còng nh− ®¬n gi¶n ho¸, phøc t¹p ho¸ hÖ thèng mét 
c¸ch tuú ý. 
2.3.2.4. ThÝ nghiÖm ®−îc hé trî bëi m¸y tÝnh: 
 M¸y tÝnh cã thÓ ®−îc sö dông ®Ó thu thËp sè liÖu d−íi nhiÒu 
d¹ng kh¸c nhau. Gi¸ trÞ cña c¸c ®¹i l−îng vËt lý cÇn ®o ®¹c sÏ 
chuyÓn ®Õn m¸y tÝnh qua c¸c thiÕt bÞ biÕn ®æi t−¬ng øng (c¬ - 
®iÖn, quang - ®iÖn, nhiÖt - ®iÖn ....). Víi kh¶ n¨ng l−u tr÷ d÷ liÖu 
lín vµ tèc ®é sö lý cao, m¸y tÝnh cã thÓ ghi l¹i rÊt nhiÒu kÕt qu¶ 
®o trong thêi gian ng¾n vµ l−u tr÷ chóng vµo bé nhí dµi h¹n. 
Nh÷ng gi¸ trÞ nµy cã thÓ ®−îc sö dông nhiÒu lÇn vÒ sau, khi thÝ 
nghiÖm ®d kÕt thóc. 
Kh¸c víi c¸c m¸y ®o th«ng th−êng, m¸y tÝnh cã thÓ tiÕn hµnh c¸c 
phÐp ®o mét c¸ch tù ®éng ë nhiÒu n¬i, nh÷ng lóc mµ con ng−êi 
kh«ng thÓ tham gia vµo qu¸ tr×nh thö nghiÖm. 
2.3.2.5. ¤n tËp kiÓm tra ®¸nh gi¸ vµ tù ®¸nh gi¸ . 
 ¤n tËp còng cè , kiÓm tra kiÕn thøc lµ mét kh©u quan träng trong 
qu¸ tr×nh häc tËp . Víi sù gióp ®ì cña MT vµ c¸c ch−¬ng tr×nh 
thÝch hîp , HS sÏ cã nhiÒu c¬ héi ®Î rµ xÐt l¹i nh÷ng chæ hæng còng 
nh− ph¸t huy ®−îc nh÷ng ®iÓm m¹nh trong kiÕn thøc cña m×nh . 
Bªn c¹nh ®ã ng−êi thÇy gi¸o còng thu ®−îc nhanh vµ ®ñ th«ng tin 
phÈn håi tõ HS ®Ó kÞp thêi ®iÒu chØnh H§ d¹y vµ häc. 
 37
IV. S¶n phÈm (Gi¸o ¸n thÝ ®iÓm) 
Bµi 1. ChuyÓn ®éng c¬ häc ( vËt lý líp 10 n©ng cao) 
 Môc tiªu 
1. KiÕn thøc 
- HiÓu ®−îc c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n: tÝnh t−¬ng ®èi cña chuyÓn ®éng, chÊt 
diÓm, hÖ quy chiÕu, x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña mét chÊt ®iÓm b»ng to¹ ®é, x¸c ®Þnh 
thêi gian b»ng ®ång hå, ph©n biÖt kho¶ng thêi gian vµ thêi ®iÓm. 
- HiÓu râ lµ muèn nghiªn cøu chuyÓn ®éng cña chÊt ®iÓm, cÇn thiÕt 
chän mét hÖ quy chiÕu ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña chÊt ®iÓm vµ thêi ®iÓm t−¬ng 
øng. 
- N¾m v÷ng ®−îc c¸ch x¸c ®Þnh to¹ ®é vµ thêi ®iÓm t−¬ng øng cña mét 
chÊt ®iÓm trªn hÖ trôc to¹ ®é. 
2. Kü n¨ng 
- Chän hÖ quy chiÕu, m« t¶ chuyÓn ®éng. 
- Chän mèc thêi gian, x¸c ®Þnh thêi gian. 
- Ph©n biÖt chuyÓn ®éng c¬ víi c¸c chuyÓn ®éng kh¸c. 
A. ChuÈn bÞ 
1. Gi¸o viªn 
- Tr×nh duyÖt Powerpoint, c¸c h×nh ¶nh vÒ chuyÓn ®éng, ®u quay, 
chuyÓn ®éng tinh tiÕn, chuyÓn ®éng th¼ng. 
- ChuÈn bÞ t×nh huèng sau cho häc sinh th¶o luËn: B¹n cña em ë quª 
ch−a tõng ®Õn thÞ xd, em sÏ ph¶i dïng nh÷ng vËt mèc vµ hÖ to¹ ®é nµo ®Ó chØ 
cho b¹n ®Õn ®−îc tr−êng th¨m em? 
2. Häc sinh 
Xem l¹i nh÷ng vÊn ®Ò ®d ®−îc häc ë líp 8: ThÕ nµo lµ chuyÓn ®éng? 
ThÕ nµo lµ ®é dµi ®¹i sè cña mét ®o¹n th¼ng. 
S¸ch gi¸o khoa, s¸ch bµi tËp, vë ghi chÐp. 
B. Tæ chøc c¸c ho¹t ®éng d¹y häc 
Ho¹t ®éng 1 (phót): NhËn biÕt chuyÓn ®éng c¬, vËt mèc, chÊt ®iÓm, 
quü ®¹o, thêi gian trong chuyÓn ®éng.( sö dông h×nh ®éng trong tr×nh duyÖt 
Powerpoint) 
Ho¹t ®éng cña häc sinh Sù trî gióp cña gi¸o viªn 
- Xem tranh SGK, h×nh ¶nh chuyÓn 
®éng, tr¶ lêi c©u hái: 
- Yªu cÇu: HS xem tranh SGK vµ nªu 
c©u hái (kiÕn thøc líp 8) ®Ó häc sinh tr¶ 
lêi. 
- Gîi ý: cho häc sinh mét sè chuyÓn 
®éng c¬ häc ®iÓn h×nh 
 38
* ChuyÓn ®éng c¬ lµ g×? VËt mèc? VÝ 
dô? 
* T¹i sao chuyÓn ®éng c¬ cã tÝnh t−¬ng 
®èi? VÝ dô? 
- §äc SGK phÇn 2, xem h×nh ¶nh 
chuyÓn ®éng cña tr¸i ®Êt theo quü ®¹o 
quanh mÆt trêi, qu¶ bãng ®¸ chuyÓn 
®éng trªn s©n. Tr¶ lêi c©u hái: 
* ChÊt ®iÓm lµ g×? Khi nµo mét vËt ®−îc 
xem lµ chÊt ®iÓm? 
* Quü ®¹o lµ g×? VÝ dô.h×nh ¶nh quü 
®¹o cña tr¸i ®Êt chuyÓn ®éng quanh mÆt 
trêi. 
- Tr¶ lêi c©u hái C1. 
- T×m c¸ch m« t¶ vÞ trÝ cña chÊt ®iÓm 
trªn quü ®¹o. 
- Tr¶ lêi c©u hái C2 
- §o thêi gian dïng ®ång hå nh− thÕ 
nµo? 
- C¸ch chän mèc (gèc) thêi gian. 
- BiÓu diÔn trªn trôc sè. 
- Ph©n tÝch: dÊu hiÖu cña chuyÓn ®éng 
t−¬ng ®èi 
- H−íng dÉn: häc sinh xem tranh SGK 
vµ nhËn xÐt vÝ dô cña häc sinh. 
- H−íng dÉn: häc sinh tr¶ lêi c©u hái C1 
Gîi ý: trôc to¹ ®é, ®iÓm mèc, vÞ trÝ vËt 
t¹i nh÷ng thêi ®iÓm kh¸c nhau. 
- Giíi thiÖu: h×nh 1.5 
 39
- Khai th¸c ý nghÜa cña b¶ng giê tµu 
SGK 
- Giíi thiÖu c¸ch ®o thêi gian, ®¬n vÞ 
- H−íng dÉn c¸ch biÓu diÔn, c¸ch tÝnh 
thêi gian 
Ho¹t ®éng 2 (phót): HiÓu hÖ quy chiÕu vµ chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn. .( 
sö dông h×nh ®éng trong tr×nh duyÖt Powerpoint) 
Ho¹t ®éng cña häc sinh Sù trî gióp cña gi¸o viªn 
- Muèn biÕt sù chuyÓn ®éng cña chÊt 
®iÓm (vËt) tèi thiÓu cÇn ph¶i biÕt nh÷ng 
g×? BiÓu diÔn chóng nh− thÕ nµo? 
- §äc SGK, xem phim chuyÓn ®éng cña 
®u quay, h×nh ¶nh chuyÓn ®éng tinh tiÕn 
vµ c¸c chuyÓn ®éng bÊt kú. So s¸nh c¸c 
chuyÓn ®éng. 
- Gîi ý: vËt mèc, trôc to¹ ®é biÓu diÔn 
vÞ trÝ, trôc biÓu diÔn thêi gian. 
- Nªu ®Þnh nghÜa cña hÖ quy chiÕu. 
-Yªu cÇu: häc sinh tr¶ lêi c©u hái C3. 
- Giíi thiÖu tranh ®u quay 
 40
- BiÓu diÔn chuyÓn ®éng cña chÊt ®iÓm 
trªn trôc Oxt? 
- Tr¶ lêi c©u hái C3. 
- Xem tranh ®u quay gi¸o viªn m« t¶. 
- Tr¶ lêi c©u hái C4 
- LÊy mét sè vÝ dô kh¸c vÒ chuyÓn ®éng 
tÞnh tiÕn. 
- Ph©n tÝch dÊu hiÖu cña chuyÓn ®éng 
tÞnh tiÕn. 
- Yªu cÇu: häc sinh lÊy vÝ dô vÒ chuyÓn 
®éng tÞnh tiÕn 
- NhËn xÐt c¸c vÝ dô. 
Ho¹t ®éng 3 (...phót): VËn dông, cñng cè. 
Ho¹t ®éng cña häc sinh Sù trî gióp cña gi¸o viªn 
- Th¶o luËn nhãm tr¶ c¸c c©u hái tr¾c 
nghiÖm néi dung c©u 1 – 5 (SGK). 
ph©n biÖt chuyÓn ®éng tÞnh tiÕn vµ 
chuyÓn ®éng bÊt kú. 
- Lµm viÖc c¸c nh©n gi¶i bµi tËp 1, 5 
(SGK). 
- Ghi nhËn kiÕn thøc: nh÷ng kh¸i niÖm 
c¬ b¶n; hÖ quy chiÕu, chuyÓn ®éng tÞnh 
tiÕn. 
- Tr×nh bµy c¸ch m« t¶ chuyÓn ®éng c¬ 
- Nªu c©u hái. NhËn xÐt c©u tr¶ lêi cña 
c¸c nhãm. 
- Yªu cÇu: häc sinh tr×nh bµy ®¸p ¸n. 
- §¸nh gi¸, nhËn xÐt kÕt qu¶ giê d¹y. 
 41
Ho¹t ®éng 4 (...phót): H−íng dÉn vÒ nhµ. 
Ho¹t ®éng cña häc sinh Sù trî gióp cña gi¸o viªn 
- Ghi c©u hái vµ bµi tËp vÒ nhµ 
- Nh÷ng sù chuÈn bÞ cho bµi sau 
- Nªu c©u hái vµ bµi tËp vÒ nhµ. 
- Yªu cÇu: HS chuÈn bÞ bµi sau