Sáng kiến kinh nghiệm Lồng ghép hình thành công thức tính khi dạy một số bài trong chương AND

§Æt vÊn ®Ò:
I- C¬ së lý luËn:
- Trong nh÷ng n¨m qua sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh ngµy cµng m¹nh mÏ, nhu cÇu häc tËp c¸c m«n häc ngµy nhiÒu trong ®ã bé m«n sinh häc trong nhµ trêng còng kh«ng ngõng bæ sung, ®i s©u vµ më réng. 
- Do tính đặc thù của bộ môn là một môn khoa học thực nghiệm . Các kiến thức trong chương trình sinh học 6,7,8, chủ yếu được hình thành theo phương pháp quan sát và thí nghiệm nên từ các hình ảnh trực quan sinh động đó sẽ giúp học sinh khai thác và lĩnh hội kiến thức dễ dàng , khắc sâu được kiến thức hơn. Tuy nhiên , chương trình sinh học 9 kiến thức mang tính khái quát và trừu tượng khá cao , học sinh phải dựa vào các hoạt động tư duy trừu tượng , các thí nghiệm mô phỏng hoặc dựa vào sơ đồ khái quát để khai thác và lĩnh hội được kiến thức nên việc khai thác và lĩnh hội kiến thức của HS gặp nhiều khó khăn.
II- C¬ së thùc tiÔn:
- Qua thùc tiÔn gi¶ng d¹y m«n sinh häc, t«i thÊy häc sinh cã nhiÒu víng m¾c, lóng tóng trong gi¶i bµi tËp, bªn c¹nh ®ã th× yªu cÇu vận dụng lí thuyết để gi¶i bµi tËp trong ®Ò thi häc sinh giái c¸c cÊp l¹i rÊt cao. Ngîc l¹i trong ph©n phèi ch¬ng tr×nh thêi gian dµnh cho gi¶i bµi tËp th× rÊt Ýt. 
- Qua thu thập số liệu về đánh giá kết quả học tập của HS một vài năm lại nay tôi thấy : 
+ HS chưa nắm vững kiến thức cơ bản nên kĩ năng vận dụng kiến thức của các em khi làm bài kiểm tra hoặc giải thích cơ sở khoa học của một số hiện tượng thực tiễn chưa cao.
+ Lượng kiến thức di truyền biến dị trong các đề kiểm tra đánh giá của Gv bộ môn hoặc đề khảo sát chất lượng của PGD chiếm tỉ lệ khá nhiều , khoảng 50 % số điểm . Trong 100 em học sinh chỉ có 5 em đạt điểm tối đa , khoảng 15 – 20 em chỉ đạt 60 % – 70 % số điểm , khoảng 30 em đạt điểm trung bình , số còn lại chỉ đạt từ 20 % – 30% số điểm của lượng kiến thức đó. 
- Thực tế giảng dạy tôi thấy các bạn đồng nghiệp cũng đã vận dụng nhiều phương pháp dạy học khác nhau nhưng hiệu quả dạy học vẫn chưa cao, chưa củng cố và rèn luyện được kĩ năng vận dụng kiến thức của học sinh. 
Vậy làm thế nào đÓ gióp häc sinh hiểu được các kiến thức cơ bản và vận dụng được kiến thức đó ? Làm thế nào để rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi tËp, bæ sung hoµn chØnh kiÕn thøc khi lµm bµi kiÓm tra, ®i thi . Trong quá trình giảng dạy tôi đã tích luỹ được một số kinh nghiệm nhỏ khi phối hợp các phương pháp dạy học : trực quan - vấn đáp, phương pháp thí nghiệm , phương pháp thảo luận nhóm đặc biệt là “lồng ghép hình thành công thức tính khi dạy một số bài trong chương AND” giới hạn trong phạm vi chương trình sinh học lớp 9 . 
B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
I- Ph¬ng híng gi¶i quyÕt	
- Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i ®· tiÕn hµnh lång ghÐp gi÷a viÖc gióp häc sinh khai th¸c kiÕn thøc lý thuyÕt rót ra mét sè c«ng thøc tÝnh ®Ó häc sinh vËn dông khi gi¶i bµi tËp.
- Cuèi mçi bµi ra thªm bµi tËp vËn dông ®Ó häc sinh vÒ nhµ tù gi¶i.
- Ch÷a bµi tËp cho häc sinh khi sinh ho¹t 15 phót ®Çu giê hoÆc lªn líp kiÓm tra bµi cò kÕt hîp ch÷a bµi tËp (nÕu kiÕn thøc cã liªn quan ®Õn bµi míi).
II- Mét sè vÝ dô cô thÓ:
	VÝ dô 1: Khi dạy bài AND 
	1) X¸c ®Þnh t¬ng quan gi÷a chiÒu dµi, khèi lîng, tæng sè nucleotit, chu kú xo¾n cña ADN khi häc phÇn cÊu tróc kh«ng gian cña ph©n tö AND :
 - ADN cã 2 m¹ch ®¬n, chiÒu dµi cña ADN (gen) lµ chiÒu dµi cña 1 m¹ch ®¬n.
	- Mçi chu kú xo¾n cã 10 cÆp Nu cao 34 Ao.
	- Nh vËy mçi Nu cao 3,4 ()
	- Mçi Nu nÆng 300 ®v C.
	Do ®ã nÕu gäi
	N lµ Tæng sè nu cña ADN (gen)
	L ChiÒu dµi cña ADN (gen)
	C Chu kú xo¾n cña ADN (gen)
	* Ta x©y dùng ®ù¬c mét sè c«ng thøc sau:
 - 
	 HoÆc 
	 Suy ra: 
 - 
	* Bµi tËp vËn dông :
	Mét gen cã chiÒu dµi 5100 A. H·y tÝnh:
	1) Tæng sè Nucleotit cña gen
	2) Khèi lîng cña gen
	3) Sè chu kú xo¾n cña gen
Gi¶i:
	1) Tæng sè Nucleotit cña gen.
	¸p dông c«ng thøc: 
	2) Khèi lîng cña gen
C¸ch 1: Ta cã 
C¸ch 2: Tõ t¬ng quan :
	3) Sè chu kú xo¾n cña gen lµ:
C¸ch 1: X¸c ®Þnh chu kú xo¾n tõ sè Nucleotit cña gen:
C¸ch 2: Cã thÓ tÝnh chu k× xo¾n tõ t¬ng quan gi÷a chu k× xo¾n víi chiÒu dµi:
C¸ch 3: ë c©u 2 ®· x¸c ®Þnh ®îc khèi lîng cña gen . Mçi chu k× xo¾n cã 10 cÆp Nu, mçi Nu nÆng 300 dvC
 Do ®ã: 	
	2 , VËn dông nguyªn t¾c bæ sung trong cÊu tróc ph©n tö ADN ®Ó x¸c ®Þnh tØ lÖ %, sè lîng tõng lo¹i Nucleotit trong 2 m¹ch cña gen vµ sè liªn kÕt hi®r« cña ph©n tö ADN.
	Trªn ph©n tö ADN c¸c Nucleotit liªn kÕt víi nhau theo nguyªn t¾c bæ sung. A liªn kÕt víi T b»ng 2 liªn kÕt hi®ro, G liªn kÕt víi X b»ng 3 liªn kÕt hi®ro vµ ngîc l¹i.
	Tõ ®ã ta cã : 
 Sè Nucleotit tõng lo¹i trong ph©n tö AND : 
	Suy ra: N = A + T + G + X
	 N = 2A + 2G = 2T + 2X
	Suy ra: A + G = A + X = T + G = T + X
Tõ ®©y ta thÊy tæng sè lîng cña 2 lo¹i Nucleotit kh«ng bæ sung cho nhau lu«n b»ng sè Nucleotit trong mét m¹ch ®¬n.
% A + % G = % T + % X = 50 %
	Do ®ã ta cã 
 Tõ ®ã ta suy ra:
	% A = % T = 50% - % G = 50% - % X
	% G = % X = 50% - % A = 50% - % T
	Còng tõ nguyªn t¾c bæ sung ta x¸c ®Þnh ®îc sè liªn kÕt hi®ro cña gen lµ:
H = 2 x A + 3 x G = 2 x T + 3 x X
Bµi tËp vËn dông :
	Mét gen cã 2400 Nucleotit, trong ®ã sè Nucleotit lo¹i A chiÕm 30% tæng sè Nucleotit cña gen. H·y tÝnh:
	1) Sè Nucleotit mçi lo¹i gen.
	2) Sè liªn kÕt Hi®ro cña gen.
	3) ChiÒu dµi cña gen.
Gi¶i:
	1) Sè Nucleotit mçi lo¹i cña gen.
C¸ch 1: §Ó x¸c ®Þnh ®îc sè Nucleotit mçi lo¹i cña gen, cÇn x¸c ®Þnh ®îc tØ lÖ % cña tõng lo¹i Nu.
	Theo nguyªn t¾c bæ sung ta cã: % A + % G = 50%
	Mµ gi¶ thiÕt ®· cho A = 30%
	VËy % G = 50% - 30% = 20 %
	Theo bµi ra vµ theo nguyªn t¾c bæ sung ta cã sè Nu tõng lo¹i cña gen.
C¸ch 2: Tõ gi¶ thiÕt bµi to¸n x¸c ®Þnh ®îc sè Nucleotit lo¹i
	 Mµ 
	 Do ®ã sè Nu lo¹i 
	 Theo NTBS sè Nu tõng lo¹i cña gen lµ :
	A = T = 720 (Nu)
	G = X = 480 (Nu)
	2) Sè liªn kÕt hi®ro cña gen lµ:
 H = 2.A + 3. G = 2.T + 3. X = 2 . 720 + 3. 480 = 2880 (liªn kÕt)
	3) ChiÒu dµi cña gen.
C¸ch 1: Tõ t¬ng quan ta cã : 
C¸ch 2: Theo nguyªn t¾c bæ sung ta cã Do ®ã:
	(720 + 480 ) x 3,4 = 4080 (A0)
VÝ dô 2 : Khi d¹y bµi "ADN vµ b¶n chÊt cña gen" : 
	- C¶ 2 m¹ch cña ADN ®Òu lµ m¹ch khu«n.
	- C¸c Nu tù do trong m«i trêng néi bµo kÕt hîp víi c¸c Nu trªn m¹ch khu«n theo nguyªn t¾c bæ sung:
	M¹ch khu«n	Nucleotit tù do
	A 	 kÕt hîp víi	T
	T	 kết hợp với	A
	G	 kết hợp với	X
	X	 kết hợp với	G	
	- Sau khi tù nh©n ®«i 1 lÇn sÏ t¹o ra 2 ADN gièng hÖt ADN mÑ ( Trong ®ã cã mét m¹ch cò, mét m¹ch hoµn toµn míi ).
	Do ®ã: Gäi N lµ tæng sè Nucleotit trong ADN mÑ, ban ®Çu N' lµ tæng sè Nucleotit trong ADN tù do m«i trêng cÇn cung cÊp.
	* Khi ADN t¸i sinh 1 lÇn th×:
	A' = T' = A = T
	G' = X' = G = X
	 	 Þ N' = N
	* Khi ADN t¸i sinh n lÇn th×:
	- Tæng ADN con ®îc t¹o ra lµ 2n.
	- Tæng sè Nucleotit trong c¸c ADN con lµ 2n.N.
	- Tæng sè Nucleotit mçi lo¹i trong c¸c ADN con lµ:
	A' = T' = 2n. T = 2n. A
	G' = X' = 2n. G = 2n. X
	 Þ N' = (2n- 1) N.
	Bµi tËp vËn dông:	
	Mçi gen cã A = 1600 Nucleotit, cã X = 2A
	1) T×m sè lîng Nucleotit lo¹i T vµ G
	2) TÝnh chiÒu dµi cña ph©n tö ADN ®ã:
	3) Khi ®o¹n ADN trªn nh©n ®«i t¹o ra 8 ®o¹n ADN míi ®ßi hái m«i trêng néi bµo cung cÊp bao nhiªu Nucleotit mçi lo¹i?
Gi¶i:
	1) Sè lîng Nucleotit lo¹i T vµ G.
	Theo bµi ra ta cã : A = 1600 (Nu)
	 X = 2.A = 2 x 1600 = 3200 (Nu)
	Theo NTBS ta cã:
	T = A = 1600 (Nu)
	G = X = 3200 (Nu)
	2) ChiÒu dµi cña ADN = (1600 + 3200) x 3,4 A0
	 = 16320 A0
	3) Sè Nu tù do mçi lo¹i mµ m«i trêng cÇn cung cÊp.
	Gäi n lµ sè lÇn gen tù nh©n ®«i, th× sè ADN míi ®îc t¹o ra lµ 2n
	Theo bµi ra ta cã: = 8 Þ n = 3
	Sè Nu mçi lo¹i m«i trêng cÇn cung cÊp qua 3 lÇn tù nh©n ®«i lµ:
	A = T = (23 - 1). 1600 = 11200 (Nu)
	G = X = (2 3 - 1) . 3200 = 22400 (Nu
 VÝ dô 3 : Khi d¹y bài “ ARN “ : 
X¸c ®Þnh t¬ng quan vÒ sè Nucleotit, khèi lîng cña gen vµ ARN.
	Gen cã 2 m¹ch, ARN chØ cã mét m¹ch. Do ®ã:
	- Sè rib«Nucleotit cña ARN chØ b»ng mét nöa sè Nucleotit gen 
	- Khèi lîng cña ARN = 
	- ChiÒu dµi cña ARN b»ng chiÒu dµi cña gen tæng hîp ra nã.
	Bµi tËp vËn dông : 
NÕu ph©n tö ADN cã 1500 Nucleotit, hiÖu sè gi÷a A víi Nucleotit kh«ng bæ sung lµ 30%. H·y x¸c ®Þnh:
	1) Sè Nucleotit mçi lo¹i cña gen.
	2) ChiÒu dµi, khèi lîng ph©n tö cña ARN do gen ®ã tæng hîp.
Gi¶i:
	1) Sè Nu mçi lo¹i cña gen.
	Theo bµi ra ta cã: % A + % G = 30 % (1)
	Mµ theo NTBS % A + % G = 50 % (2)
 sè Nucleotit mçi lo¹i cña gen lµ:
	Gi¶i (1) vµ (2) ta cã % A = 40 %
 	 % G = 10 %
	2) ChiÒu dµi cña ARN
	HoÆc: 
	3) Khèi lîng cña ARN
	III- Mét sè bµi tËp tù gi¶i.
	Bµi tËp 1 :
	1, Mét gen cã khèi lîng dvC. HiÖu sè gi÷a 2 Nucleotit kh«ng bæ sung chiÕm 30 % tæng sè Nu cña gen, trong ®ã sè Nu lo¹i G lín h¬n sè Nu lo¹i kia.
	TÝnh: 1) ChiÒu dµi cña gen ? Sè liªn kÕt hidro cña gen ?
	2) Sè Nucleotit tõng lo¹i cña gen (vµ tØ lÖ %) ?
	3) Sè Nucleotit tù do m«i trêng cÇn cung cÊp khi gen ®ã tù nh©n ®«i 3 lÇn ?
	 Bµi tËp 2:
	Mét cÆp gen Dd tån t¹i trªn 1 cÆp NST t¬ng ®ång, gen D cã chiÒu dµi 5000 A 0 vµ A' = 15 %, gen d dµi 4080 A0, cã sè lîng 4 lo¹i Nucleotit b»ng nhau.
	1) TÝnh sè lîng Nucleotit cña mçi gen ?
 2) TÝnh sè liªn kÕt Hi®r« cña mçi gen ?
	 Bµi tËp 3:
	Mét gen cÊu tróc cã 120 chu kú xo¾n, cã G = 15 % nh©n ®«i liªn tiÕp 5 ®ît.
	1) TÝnh sè Nucleotit cña gen ?
	2) Khèi lîng ph©n tö cña gen lµ bao nhiªu ?
	3) TÝnh sè lîng Nucleotit mçi lo¹i mµ m«i trêng néi bµo cÇn cung cÊp cho gen t¸i b¶n.
	4) TÝnh sè rib« Nucleotit vµ khèi lîng cña ARN do gen ®ã tæng hîp.
	C. KÕt luËn - KIẾN NGHỊ.
I - KẾT LUẬN :
Qua vận dụng đề tài vào trong thực tiễn giảng dạy tôi thấy : 
-HS hiểu được các kiến thức cơ bản của các hiện tượng di truyền và biến dị ở các cấp độ khác nhau .
- Giải thích được cơ chế của các hiện tượng di truyền và biến dị , biết vận dụng kiến thức để giải thích một số hiện tượng thực tế .
- Tăng hứng thú học tập của học sinh , làm cho học sinh yêu thích bộ môn hơn vì thế mà kết quả học tập của học sinh tăng lên rõ rệt . 
Kết quả khảo sát qua một số tiết dạy khi thực hiện đề tài :
Lớp
Điểm 8 -10
Điểm 6.5- <8
Điểm 5 - < 6.5
Điểm 3.5 - < 5
9A: 29 HS ( Không thực hiện ®Ò tµi) 
3
10
15
1
9C: 29 HS ( Thực hiện đề tài )
6
17
6
0
Đề tài này không chỉ dừng lại trong phạm vi trong chương AND mà có thể đã vận dụng đề tài để dạy các bài , chương khác có nội dung tương tự . Cũng có thể vận dụng để dạy ở các khối lớp khác , các bộ môn khác như : Toán , Vật lí , Hoá học ..Tuy nhiên tuy theo đặc thù của từng bộ môn mà có thể vận dụng theo nhiều cách khác nhau.
II - KIẾN NGHỊ
 	Trên đây chỉ là một kinh nghiêm nhỏ của tôi trong quá trình giảng dạy kiên thức trong chương AND , ngoài ra trong chương trình sinh học 9 còn có kiến thức ở các chương khác mà khi khai thác nội dung và củng cố kiến thức gặp nhiều khó khăn . Vì vậy để nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn sinh học nói chung và sinh học 9 nói riêng tôi xin có một số kiến nghị nhỏ : 
Cần bổ sung những tranh ảnh , tiêu bản , phản ánh các sơ đồ minh hoạ các tổ chức sống , các quá trình phát triển ở cấp vi mô và vĩ mô. 
Cần xây dựng và cung cấp thêm một số băng , đĩa tạo điều kiện thuận lợi cho GV và HS trong quá trình khai thác và củng cố kiến thức.
 CÇn nhanh chãng cñng cè kiÕn thøc cò cho häc sinh th«ng qua viÖc hái bµi cò tríc khi gi¶ng bµi míi .
Cần tăng cường số lượng bài tập khi ra đề thi , khảo sát chất lượng GV và HS.
CÇn bæ sung néi dung kiÕn thøc vµo ch¬ng tr×nh vµ t¨ng thêi gian, thêi lîng để giải bµi tËp.
	Trªn ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm nhá cña t«i khi gi¶ng d¹y ®Ó rÌn luyÖn kü n¨ng gi¶i bµi tËp cho häc sinh trªn cã së kiÕn thøc c¸c em ®· häc ®îc. Khi t«i tr×nh bµy kinh nghiÖm cña m×nh kh«ng thÓ kh«ng thiÕu sãt, rÊt mong sù gãp ý cña quý thÇy c« vµ c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó ®Ò tµi nµy hoµn chØnh h¬n.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n.