SKKN Sử dụng sơ đồ tư duy dạy học các câu kiểu trong phân môn Luyện từ và câu Lớp 2

 SỬ DỤNG SƠ ĐỒ TƯ DUY DẠY HỌC CÁC CÂU KIỂU
 TRONG PHÂN MÔN LUYỆN TỪ VÀ CÂU LỚP 2
1. Lý do chọn biện pháp
 1.1. Xuất phát từ vai trò vị trí môn Tiếng Việt – phân môn Luyện từ và 
câu.
Tiếng Việt là môn học rất quan trọng trong việc giúp HS hình thành 4 kĩ năng 
nghe, nói, đọc, viết và dùng để học các môn học khác. Dạy tiếng Việt ở tiểu học là 
dạy phát triển ngôn ngữ cho HS, giúp HS biết cách sử dụng tiếng Việt sao cho phù 
hợp nhất và linh hoạt nhất. Môn Tiếng Việt ở tiểu học gồm nhiều phân môn khác 
nhau: Tập đọc, Kể chuyện, Luyện từ và câu, Tập viết, Chính tả, Tập làm văn. 
Trong đó phân môn Luyện từ và câu là phân môn luôn được GV quan tâm vì đây 
là phân môn đóng vai trò quan trọng đối với việc hoàn thiện kĩ năng sử dụng Tiếng 
Việt cho HS tiểu học, hướng tới phát triển ngôn ngữ văn hóa và trí tuệ.
1.2. Xuất phát từ tầm quan trọng của việc dạy các câu kiểu trong phân môn 
Luyện từ và câu.
Câu là đơn vị cơ bản của lời nói, ngôn từ bằng văn bản. Về phương diện cấu trúc, 
nó là phạm vi lớn nhất của những mối quan hệ ngữ pháp chính danh. Tất cả các 
quan hệ ngữ pháp có thể có được đều chỉ có trong phạm vi câu.
 Có thể nói rằng, việc dạy học câu luôn là trung tâm cho các trường Tiểu học. 
Dạy câu giúp HS học tốt hơn những kiến thức như: âm vị, hình vị, từ, cụm từ và cả 
các đơn vị lớn hơn câu: đoạn và văn bản. Chính những lí do trên, việc dạy học câu 
được hình thành ngay ở những lớp đầu cấp trong chương trình tiểu học. HS được 
học những kiến thức sơ giản về câu bắt đầu từ lớp 2 trong phân môn Luyện từ và 
câu.
 Một câu đúng phải bao gồm những yếu tố sau:
 - Câu phải viết đúng quy tắc ngữ pháp tiếng Việt.
- Câu phải có quan hệ ngữ nghĩa phù hợp với tư duy của người Việt.
 - Câu phải có thông tin mới. - Chuẩn bị ý tưởng cho một báo cáo hay buổi nói chuyện, bài giảng.
- Thu thập, sắp xếp các ý tưởng.
- Ghi chép khi nghe bài giảng.
2.1.2. Cách vẽ sơ đồ tư duy
Bước 1: Xác định chủ đề chính: Chủ đề cần tìm hiểu.
Bước 2: Phát triển ý tưởng tự do.
 Từ một chủ đề lớn, tìm ra các chủ đề nhỏ liên quan (chủ đề nhỏ).
 Từ mỗi chủ đề nhỏ lại tìm ra những yếu tố/nội dung liên quan (Chủ 
 đề nhỏ hơn).
Bước 3: Xem xét và thảo luận để loại bỏ nội dung trùng lặp, thiếu chính xác.
Bước 4: Hoàn thiện sơ đồ tư duy. Tạo ra một “bức tranh tổng thể” mô tả về chủ đề 
lớn một cách đầy đủ và rõ ràng.
Lưu ý khi vẽ sơ đồ tư duy:
- Viết tên chủ đề (bài học) ở trung tâm.
- Từ chủ đề trung tâm, vẽ các nhánh chính. Trên mỗi nhánh chính viết một khái 
niệm, phản ánh một nội dung lớn của chủ đề. Nhánh và chữ viết trên đó được vẽ và 
viết cùng một màu. Nhánh chính đó được nối với chủ đề trung tâm. Chỉ sử dụng 
các thuật ngữ quan trọng để viết trên các nhánh.
- Từ mỗi nhánh chính vẽ tiếp các nhánh phụ để viết tiếp những nội dung thuộc 
nhánh chính đó.
- Tiếp tục như vậy ở các tầng phụ tiếp theo.
2.1.3. Tác dụng của sơ đồ tư duy
- Các hướng tư duy được để mở ngay từ đầu.
- Các mối quan hệ của các nội dung trong chủ đề trở nên rõ ràng. Mục tiêu cần đạt sau khi HS học xong câu kiểu Ai là gì?
* Kiến thức :
- HS nhận biết được câu kiểu Ai là gì?, phân tích được câu kiểu. Viết được câu 
theo câu kiểu đã học.
- Câu kiểu Ai là gì? Dùng để giới thiệu, nhận xét về sự vật.
* Kĩ năng:
- Nhận biết được câu kiểu Ai là gì? qua các bộ phận và từ ngữ - ”dấu hiệu” ; HS 
biết cách sử dụng từ ngữ, dấu câu để viết câu theo câu kiểu đã học.
- Biết cách sử dụng câu khi nói, viết.
* Năng lực, phẩm chất:
- Dùng từ ngữ thích hợp để viết câu. Sử dụng câu đúng mục đích nói. Khả năng 
diễn đạt mạch lạc, lưu loát.
- Rèn tính chăm chỉ. Trách nhiệm giữ gìn sự trong sáng của tiếng Việt.
Sau khi dạy lý thuyết giúp HS làm quen, nhận biết được mẫu câu kiểu Ai là gì? Tôi 
đã củng cố kiến thức cho HS bằng hệ thống câu hỏi và sơ đồ tư duy như sau:
- Câu kiểu Ai là gì? có mấy bộ phận? Bộ phận thứ nhất là gì? Bộ phận thứ hai là 
gì? Từ ngữ nào trả lời cho Bộ phận thứ nhất? Từ ngữ nào trả lời cho bộ phận thứ 
hai?
Câu kiểu Ai là gì? Dùng để làm gì? (Chức năng).
- Dựa vào đâu để nhận biết được đó là câu kiểu Ai là gì? (dấu hiệu nhận biết).
- Cuối câu kiểu Ai là gì? có dấu gì?
- Vậy cấu trúc của câu kiểu Ai là gì? như thế nào?
Với hệ thống câu hỏi như trên tôi có thể ghi lại bằng sơ đồ tư duy như 
sau: 
SƠ ĐỒ TƯ DUY CÂU KIỂU AI LÀ GÌ? SƠ ĐỒ TƯ DUY CÂU KIỂU AI THẾ NÀO? 3. Cách thức, quá trình áp dụng
Trong năm học 2019-2020, tôi đã tiến hành sử dụng sơ đồ tư duy để dạy các câu 
kiểu ở lớp 2. Ở mỗi tiết học về các câu kiểu HS thấy rất thích thú, các em được 
sáng tạo để vẽ sơ đồ tư duy theo ý hiểu của bản thân giúp tiết học trở nên sôi nổi, 
bớt nhàm chán, HS tích cực học. Sau bài học tôi nhận thấy khả năng phân biệt câu 
kiểu Ai là gì?, Ai làm gì? và Ai thế nào? của HS khá nhanh và chính xác. HS viết 
câu đúng ngữ pháp, mạch lạc, rõ ràng, giàu cảm xúc, sinh động hơn. Qua việc sử 
dụng sơ đồ tư duy HS chủ động khai thác kiến thức tốt hơn, dễ nhớ, dễ hiểu, áp 
dụng thành thạo vào làm các dạng bài tập khác nhau về các câu kiểu.
4. Tính mới và hiệu quả áp dụng
4.1. Tính mới của kỹ thuật dạy học bằng sơ đồ tư duy trong phân môn Luyện 
từ và câu ở lớp 2.
Nâng cao chất lượng đào tạo là một nhu cầu của xã hội nói chung và của ngành 
giáo dục nói riêng. Nó là sự sống còn có tác động mạnh mẽ đến chất lượng giáo 
dục đào tạo nguồn lực cho sự phát triển xã hội, cho việc tiếp cận với chương trình 
giáo dục phổ thông mới. Trong rất nhiều các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng 
đào tạo thì giải pháp đổi mới phương pháp dạy học được xem là khâu vô cùng 
quan trọng hiện nay ở tất cả các trường học. Bên cạnh đó các kỹ thuật dạy học tích 
cực cũng đóng góp rất nhiều vào thành công của tiết dạy. Đặc biệt là kĩ thuật sử 5. Khả năng áp dụng rộng rãi và đề xuất, kiến nghị
5.1. Khả năng áp dụng rộng rãi
 Kĩ thuật sơ đồ tư duy là kĩ thuật dạy học tích cực trong dạy học Luyện từ và 
câu ở lớp 2. Sơ đồ tư duy có thể áp dụng cho tất cả các khối lớp, tất cả các môn học 
khác trong trường tiểu học.
5.2. Kiến nghị 
 - Đối với giáo viên :
 Giáo viên ở khối 2 cần nắm chắc mục tiêu, chương trình môn học và chú trọng 
dạy kĩ phần kiến thức về các câu kiểu Ai là gì?,Ai làm gì?, Ai thế nào? cho học 
sinh. Nó là căn cứ để giúp HS dễ dàng xác định đúng chủ ngữ, vị ngữ của các kiểu 
câu kể Ai là gì?,Ai làm gì?, Ai thế nào?khi học lên lớp 4, 5.
GV luôn tích cực đổi mới phương pháp giảng dạy, đặc biệt là sử dụng các phương 
pháp, kĩ thuật dạy học tích cực.
Mỗi GV cần có lòng say mê nghề nghiệp, luôn luôn học hỏi, bồi dưỡng, nâng cao 
trình độ chuyên môn, nghiệp vụ để nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Chúng 
ta không chỉ dạy bằng trách nhiệm mà chúng ta cần phải dạy bằng sự nhiệt huyết, 
bằng tài năng và bằng tình thương yêu của mình, tức là chúng ta phải học hỏi để 
nâng cao trình độ chuyên môn, luôn luôn biết làm giàu, làm mới tri thức của chính 
mình.
- Đối với tổ chuyên môn cần thường xuyên tổ chức các chuyên đề đổi mới phương 
pháp, nghiên cứu bài học để giáo viên có nhiều cơ hội trao đổi, học hỏi kinh 
nghiệm từ đồng nghiệp đặc biệt là các đồng nghiệp đi trước.
 - Đối với nhà trường: Cần phối hợp với tổ chuyên môn thống nhất phương 
pháp và hình thức tổ chức khi dạy nội dung này. Chọn GV có kiến thức tiếng Việt 
vững vàng tổ chức chuyên đề để điều khiển thảo luận giúp GV tháo gỡ khó khăn.
Trên đây là biện pháp của tôi về “Sử dụng sơ đồ tư duy dạy học các câu kiểu 
trong phân môn Luyện từ và câu lớp 2”. Rất mong nhận được sự đóng góp của 
các cấp lãnh đạo và các đồng chí để biện pháp của tôi thêm hoàn thiện và được ứng 
dụng rộng rãi trong dạy học.