SKKN Biện pháp rèn luyện và nâng cao kỹ năng viết bài văn tả cây cối cho học sinh Lớp 4 (Bộ sách Cánh diều)

 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 
 TRƯỜNG THCS .
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN 
“BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN VÀ NÂNG CAO KỸ NĂNG VIẾT 
 BÀI VĂN TẢ CÂY CỐI CHO HỌC SINH LỚP 4”
 (Bộ sách CÁNH DIỀU)
 Tác giả: 
 Trình độ chuyên môn: 
 Chức vụ: 
 Đơn vị công tác: 
 Năm học 2022-2023
 1 I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lí do chọn đề tài
 Trong dự thảo đổi mới chương trình GDPT 2018, Bộ GD&ĐT luôn nhấn 
mạnh vai trò của việc phát triển năng lực toàn diện cho học sinh qua các môn học. 
Theo đó, việc dạy Tập làm văn ở bậc Tiểu học có một vị trí rất quan trọng, nó góp 
phần rèn luyện cho học sinh năng lực sử dụng tiếng mẹ đẻ, tạo điều kiện cho các 
em giao tiếp trong cuộc sống hàng ngày và học tập tốt các môn học khác. Nếu 
như các môn học và phân môn khác của môn Tiếng Việt cung cấp cho các em một 
hệ thống các kiến thức kĩ năng thì phân môn Tập làm văn tạo điều kiện cho các 
em thể hiện các kiến thức, rèn luyện các kĩ năng đó một cách linh hoạt, thực tế và 
có hệ thống hơn. Và dạng văn giúp các em phát triển ngôn ngữ và diễn đạt tốt 
nhất đó là văn miêu tả. 
 Ở phân môn Tập làm văn lớp 4 bộ sách Cánh diều, miêu tả cây cối chiếm 
thời lượng lớn nhất về số tiết so với các loại văn bản khác. Nhưng thực tế cho 
thấy, việc dạy văn miêu tả cây cối ở lớp 4 bên cạnh những điểm tốt và một số kết 
quả nhất định đã đạt được còn bộc lộ khá nhiều nhược điểm. Dễ phát hiện nhất là 
bệnh công thức, khuôn sáo, máy móc và thiếu tính chân thực. Các bài viết của học 
sinh vì rất nhiều lí do khác nhau còn chưa đạt hiệu quả. Cụ thể ta thấy, hầu hết bài 
viết của các em thường chỉ diễn đạt nội dung, câu văn chỉ mang tính chất thông 
báo, liệt kê, mô tả chứ chưa có hình ảnh, chưa có cảm xúc. Vậy làm thế nào để 
giúp học sinh miêu tả được sống động người bạn thiên nhiên gần gũi và đáng yêu 
này ? Trong khuôn khổ bài viết này, tôi mạnh dạn trình bày: "Biện pháp rèn 
luyện và nâng cao kỹ năng viết bài văn tả cây cối cho học sinh lớp 4 (Bộ sách 
Cánh diều)".
 2. Mục đích nghiên cứu
 Biện pháp nhằm học học sinh rèn kĩ năng quan sát cây cối tốt, phát triển kĩ 
năng dùng từ, đặt câu viết đoạn, diễn đạt lưu loát, mạch lạc trong bài văn miêu tả 
cây cối. Đồng thời, bồi dưỡng tình cảm yêu mến, gắn bó, trân trọng các đối tượng 
xung quanh mình.
 3. Đối tượng nghiên cứu
 1 II. PHẦN NỘI DUNG
 1. Cơ sở lí luận
 "Miêu tả là vẽ lại bằng lời những đặc điểm nổi bật của cảnh, của người, của 
vật để giúp người nghe, người đọc hình dung được các đối tượng ấy". Quả thật, 
nếu ta ví thế giới văn học là một kho báu thì những trang văn miêu tả hay giống 
như những viên ngọc quý trong kho báu ấy. Những câu văn hay, không chỉ chắp 
cánh cho trí tưởng tượng của học sinh bay xa mà còn làm sáng lên vẻ đẹp và sự 
hấp dẫn của ngôn ngữ, khiến các em thấy thế giới hiện lên thật đẹp đẽ, lung linh. 
Đồng thời cũng tiết lộ cho các em bí quyết viết hay, chạm tới trái tim người đọc.
 Tuy nhiên, cuộc sống hiện đại, bận rộn và gấp gáp khiến cho kho báu ấy 
dường như bị lãng quên hoàn toàn. Thay vì dạy viết và phát triển ngôn ngữ cho 
học sinh qua những ngữ liệu hay từ những tác phẩm văn học nổi tiếng thì học sinh 
lại được dạy những bài văn khuôn mẫu, rập khuôn như một bộ đồng phục với các 
kiểu viết "Mì ăn liền" kinh điển: "Nhà em trồng rất nhiều ... nhưng em thích nhất 
là ..."... 
 Chính vì vậy, khi dạy văn miêu tả cây cối giáo viên cần chỉ rõ cho học sinh 
thấy: không nên đưa ra những nhận xét chung chung, những lời đánh giá trừu 
tượng về sự vật mà phải tả sự vật một cách sinh động, cụ thể như nó vốn có. Miêu 
tả không chỉ đơn thuần ở việc giúp người đọc thấy rõ những nét đặc trưng, những 
đặc điểm, tính chất, ... của sự vật mà nó còn giúp người nghe, người đọc thấy rõ 
chúng, tưởng tượng ra chúng như đang được nhìn tận mắt, sờ tận tay.
 2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu
 a) Thực trạng
 Năm học ., tôi tiếp tục được phân công phụ trách lớp 4C với 25 học sinh. 
Hầu hết học sinh của lớp tôi chủ nhiệm còn rất nhiều hạn chế khi làm các bài văn 
miêu tả. Trong chương trình lớp 2 và lớp 3 học sinh đã được tập quan sát và trả 
lời câu hỏi để làm quen với văn miêu tả. Lên lớp 4 do yêu cầu cao hơn các em 
phải học cách lập dàn ý, dựng đoạn, viết thành bài văn hoàn chỉnh. Thực tế cho 
thấy, đa số học sinh lớp 4 viết văn miêu tả chưa hay hoặc xếp ý còn lộn xộn, hình 
 3 bốn bạn ôm không xuể” 
 - Dùng từ ngữ còn vụng về, thiếu hình ảnh: “Cây bàng mùa xuân đẹp không 
chê vào đâu được”, "Lá bàng to và có hình bầu dục”, ... 
 - Việc so sánh khập khiễng, thiếu chính xác: “Lá bàng to bằng quyển vở”, 
“Quả bàng to như quả cam”, “Cành bàng bé như que tăm”, ...
 b) Nguyên nhân của những lỗi trên là do: 
 * Đối với học sinh: 
 - Bản thân các em chưa có kĩ năng viết một bài văn miêu tả, vốn từ nghèo 
nàn, lời văn sơ lược, đơn giản không có cảm xúc chân thực.
 - Học sinh thiếu sáng tạo, hay vay mượn tình ý của người khác thường là của 
một bài văn mẫu. Nói cách khác, học sinh thường dựa vào bài văn mẫu để viết 
thành bài của mình không kể đề bài có quy định như thế nào. Với cách làm như 
vậy, các em không cần biết đến đối tượng được miêu tả, không quan sát và không 
có cảm xúc gì về chúng. Khi giáo viên chấm bài rất có thể khen nhầm bài văn của 
người khác mà cứ tưởng là bài văn của học sinh mình. Và hầu như bài văn của 
nhiều em đều na ná giống nhau.
 - Miêu tả hời hợt, chung chung, không có sắc thái riêng biệt nào của đối 
tượng được miêu tả. Vì thế, bài văn ấy có thể gắn cho đối tượng miêu tả cùng loại 
nào cũng được. 
 - Học sinh không được quan sát hoặc không biết cách quan sát nên không có 
được nhận xét gì cụ thể về đối tượng miêu tả. Bên cạnh đó cũng có thể khẳng định 
rằng khả năng tư duy và diễn đạt của các em còn nhiều hạn chế. 
 * Đối với giáo viên: 
 - Điều đầu tiên tôi nhận thấy là: Chủ yếu kiến thức về phân môn Tập làm văn 
của mình còn nhiều hạn chế. 
 - Bản thân tôi các năm học trước dạy văn miêu tả đối phó với học sinh làm 
bài kém nhằm đảm bảo chất lượng bài kiểm tra bằng cách cho học sinh đọc văn 
mẫu để gặp đề tương tự thì chép ra.
 - Kinh nghiệm giảng dạy của bản thân về quan sát, tìm ý chưa nhiều.
 - Chưa có cách phát huy tối đa năng lực học tập và cảm thụ văn học của học 
 5 Tôi hướng dẫn các em quan sát theo trình tự:
 + Quan sát từ xa: Hình dáng của cây khi nhìn từ xa.
 + Quan sát khi đến gần:
 - Gốc, rễ, thân, cành, lá, hoa, quả.
 - Cảnh vật xung quanh tác động đến cây (nắng, gió, khí hậu, chim chóc, ong 
bướm, con người,)
 * Quan sát theo trình tự thời gian: là quan sát cây từ khi bé đến lúc 
trưởng thành, từ mùa này sang mùa khác hoặc quan sát từ sáng đến tối, 
Trong khoảng thời gian ấy, cây có sự thay đổi rõ nét ở một hay một số bộ phận về 
độ lớn, màu sắc, đặc điểm, trạng thái do tác động của thời gian, thời tiết. Cây 
phát triển theo từng thời kì, lại cũng biến đổi theo mùa, theo mưa, nắng; có khi 
biến đổi theo ngày, giờ. Vì vậy, đối với hình thức quan sát này, tôi lưu ý học sinh 
về cách ghi chép những điều quan sát được theo đúng trật tự thời gian, làm nổi 
bật sự thay đổi của đối tượng và biết bày tỏ tình cảm, cảm xúc của bản thân với 
đối tượng miêu tả theo từng thời điểm nhất định. 
 Ví dụ: Hướng dẫn quan sát cây bàng (trang 36 tiếng Việt 4 tập 1 bộ sách 
Cánh diều) theo trình tự thời gian: 
 7 Các em dùng mắt để quan sát từ xa xem hình dáng của nó như thế nào? 
trông nó giống cái gì?(cái ô khổng lồ, lâu đài nấm)
 Em hãy dùng tay để sờ xem vỏ cây của cây bàng như thế nào (sần sùi, hơi 
nham nháp)
 Em hãy dùng mắt và tai để quan sát và lắng nghe xem trên cây có những 
loài vật nào? Chúng làm gì? 
 Với mỗi bộ phận của cây tôi đều có một câu hỏi gợi ý và giúp các em sử 
dụng từ ngữ để ghi lại những gì quan sát được. Nếu giáo viên làm tốt thao tác này 
là đã góp phần vào sự thành công của việc rèn kỹ năng quan sát cây cối cho học 
sinh.
 c) Quan sát theo cách kết hợp nhiều hình thức khác nhau: 
 Một bức tranh miêu tả sẽ trở nên cụ thể, thuyết phục người tiếp nhận khi 
người viết khắc họa bức tranh đó một cách chi tiết, sinh động, giống với thực tế 
khách quan. Để làm được điều đó, tôi hướng dẫn học sinh kết hợp nhiều hình thức 
quan sát khác nhau (không gian, thời gian, giác quan, ... và bày tỏ tình cảm của 
mình với đối tượng được miêu tả).
 Ví dụ: Khi miêu tả cây bàng, tả các bộ phận của cây thì quan sát và tả theo 
trình tự không gian, riêng lá bàng tôi định hướng cho các em quan sát để tả theo 
trình tự thời gian: xuân, hạ, thu, đông,... giúp bài văn thêm sinh động. Bên cạnh 
 9 - Từ xa nhìn lại, cây gạo sừng sững như một tháp đèn khổng lồ. Hàng ngàn 
bông hoa là hàng ngàn ngọn lửa hồng tươi. Hàng ngàn búp nõn là hàng ngàn ngọn 
nến trong xanh.
 Với những câu văn này tôi hướng dẫn để các em nắm chắc được biện pháp 
so sánh bằng cách sau:
 Ví dụ: Câu “Bông hướng dương như vầng mặt trời vãi tung toé những tia 
nắng vàng rực rỡ”. 
 Tôi phân tích cách sử dụng biện pháp so sánh: Tác giả lấy hình ảnh mặt trời 
để tả bông hướng dương. 
 Để thấy được tính ưu việt của biện pháp nghệ thuật này tôi lấy một câu khác 
để mô tả bông hướng dương: “Bông hướng dương rất to, màu vàng, có rất nhiều 
cánh nhỏ”. Và yêu cầu học sinh nhận xét xem câu nào hay hơn. Dĩ nhiên là câu 
thứ nhất, 100% học sinh được hỏi đều trả lời như vậy. “Hay hơn vì sao ?” Các em 
trả lời: “Vì sử dụng biện pháp nghệ thuật so sánh”. 
 Muốn các em vững vàng hơn về cách so sánh tôi lại đưa ra một câu văn nữa: 
“Bông hướng dương như chiếc đĩa màu vàng.”
 Yêu cầu học sinh nhận xét, so sánh với câu thứ nhất. Khi các em khẳng định 
câu thứ ba không hay bằng câu đầu, tôi đặt câu hỏi: 
 “Tại sao cả hai câu đều sử dụng biện pháp so sánh mà câu đầu lại hay hơn ?” 
và giải thích “Ở câu thứ nhất, tác giả dùng hình ảnh mặt trời đang toả nắng” - một 
hình ảnh đẹp, sinh động và rất độc đáo để so sánh vì vậy đã làm cho bông hướng 
dương tươi đẹp hẳn lên. Còn câu thứ ba so sánh với cái đĩa có đặc điểm giống 
bông hướng dương song đơn điệu và giảm đi giá trị vẻ đẹp của bông hoa. Từ đó, 
giúp học sinh hình thành sự hiểu biết: Khi so sánh muốn làm cho một sự vật đẹp 
hơn phải so sánh với sự vật khác giống nó nhưng đẹp hơn, có những nét độc đáo, 
nổi bật hơn nó.
 b) Hướng dẫn học sinh viết câu có hình ảnh nhân hóa:
 Đây là biện pháp quen thuộc với các em. Các em được tiếp xúc từ khi còn 
trong vòng tay bế bồng của mẹ qua những lời ru cái cò, cái vạc, Rồi những câu 
chuyện cổ tích của bà, của cô giáo, các em đã được tiếp xúc với cả một thế giới 
 11