Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao chất lượng bài tập làm văn cho học sinh Lớp 4

 PHẦN MỞ ĐẦU:
1/ Lý do chọn đề tài:
 Môn Tiếng Việt Tiểu học là môn học quan trọng và chiếm số tiết nhiều nhất. 
Đây là môn học công cụ để phục vụ các môn khác, rèn luyện cho học sinh kỹ năng 
nghe, nói, đọc, viết. Trong đó phân môn Tập làm văn là quan trọng nhất dạy cho 
học sinh cách tư duy sáng tạo. Kết quả học tập phân môn này là thể hiện sự kết tinh 
của các phân môn khác như: tập đọc, chính tả, luyện từ và câu. Môn Tập làm văn 
có tác dụng vô cùng to lớn bởi nó có thể diễn tả tất cả những gì con người nghĩ ra, 
nhìn thấy và cảm nhận được nhờ các giác quan. Đối với học sinh tiểu học thì phân 
môn Tập làm văn là một phân môn cực khó. Đặc biệt đối với các học sinh lớp 4. 
Nếu ở lớp 2,3 các em chỉ được học văn nói, văn kể là chủ yếu, các em được hỏi 
đáp hoặc được kể theo một nội dung về một chủ điểm nhất định, chỉ cần diễn đạt ý 
trọn vẹn sắp xếp các ý thành một đoạn văn kể về một chủ điểm, chưa gò ép các em 
biết viết thành bài văn có đủ ba phần. Thì khi lên lớp 4, một bước ngoặt lớn yêu 
cấu các em từ những gì đă quan sát được về đồ vật, cây cối, con vật gần gũi quen 
thuộc buộc các em phải hình dung lại và sắp xếp ý thành dàn bài để viết thành 
những bài văn hoàn chỉnh. Bởi thế nên hầu hết các em chưa biết diễn đạt, liên kết 
câu văn thành một đoạn văn, liên kết đoạn văn thành một bài văn. Chưa biết chọn 
các bộ phận tiêu biểu, nổi bật của đồ vật, cây cối, con vật mình tả để tả. Chưa biết 
dùng từ ngữ gợi tả, gợi cảm. Hầu hết các em chỉ liệt kê những gì mình quan sát 
được một cách khô khan. Nắm được những điểm yếu mà các em còn vấp phải, tôi 
đã trăn trở tìm giải pháp làm thế nào để các em khắc phục được những khó khăn 
đó, làm sao để các em làm được bài văn đủ phần, đủ ý, diễn tả một cách sinh động, 
hấp dẫn, Làm sao để các em có hứng thú trong khi làm bài vănVì thế tôi đã 
mạnh dạn chọn và nghiên cứu sáng kiến kinh nghiệm : 
“Một số biện pháp nâng cao chất lượng bài tập làm văn cho học sinh lớp 4”.
2/ Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:
* Mục tiêu: 
 Với đề tài này mục tiêu nghiên cứu chính là khái quát các dạng bài Tập làm 
văn miêu tả của lớp 4, nâng cao hiệu quả của việc dạy văn miêu tả. Hình thành các 
bước xây dựng một bài văn có đủ ba phần. Cách tìm ý, tìm từ phù hợp trong mỗi 
bài văn. Cách sử dụng các biện pháp nghệ thuật để diễn đạt cho bài văn sinh động 
hấp dẫn. Từ đó giúp các em vận dụng linh hoạt trong quá trình làm bài Tập làm 
 1 II. PHẦN NỘI DUNG
II.1/ Cơ sở lý luận: 
 Trước hết ta cần phải hiểu: Miêu tả là nêu lên các đặc điểm của sự vật, hiện 
tượng bằng cách làm cho các sự vật, hiện tượng đó hiện lên trực tiếp (tái hiện) 
trước mắt người đọc (người nghe) một cách cụ thể, sống động, như thật khiến 
cho người ta có thể nhìn, nghe, ngửi, sờ mó được.
 Đối với HS lớp 4, phân môn Tập làm văn quả là khó khăn đối với các em. Bởi 
lẽ, đây là môn học đòi hỏi sự sáng tạo. Nếu học tốt phân môn Tập làm văn học sinh 
sẽ có cơ sở tiếp thu và diễn đạt các môn học khác trong chương trình. Các em sẽ có 
suy nghĩ mạch lạc, diễn đạt trong sáng và khoa học, cảm thụ được cái hay, cái đẹp 
của cuộc sống, giúp các em phát triển năng lực trí tuệ, rèn luyện các thao tác tư 
duy. Tư duy có phát triển thì ngôn ngữ mới phát triển. Và ngược lại, ngôn ngữ 
càng phát triển thì càng tạo cho tư duy phát triển nhanh hơn. Do vậy ngôn ngữ 
càng hoàn hảo, càng giúp cho việc diễn đạt tư tưởng tình cảm thêm chính xác, giúp 
khả năng nhận xét thêm sâu sắc, có khả năng trình bày được rõ ràng, chính xác 
những ý nghĩ và tình cảm của mình. Để các em được hướng dẫn thực hành thường 
xuyên người giáo viên cần phát huy tính độc lập, suy nghĩ và trí sáng tạo của các 
em qua từng khâu: từ việc ra đề, hướng dẫn tìm hiểu đề, hướng dẫn làm bài để các 
em biết phải làm gì, viết gì giúp các em tự tin, có cảm hứng sáng tạo khi làm các 
bài văn miêu tả. Từ đó góp phần bồi dưỡng vun đắp tình yêu tiếng Việt, biết giữ 
gìn sự trong sáng, giàu đẹp của tiếng Việt, tâm hồn Việt, góp phần hình thành nhân 
cách của con người Việt Nam.
II.2/ Thực trạng:
 Năm học , khi được nhà trường phân công chủ nhiệm lớp 4A với tổng 
số học sinh là 24 em. Trong quá trình giảng dạy môn Tập làm văn, tôi nhận thấy 
nhìn chung các em đã nắm được cấu trúc của một bài văn miêu tả nhưng bài làm 
của các em còn rập khuôn, kém hấp dẫn, ít cảm xúc và nghèo hình ảnh. Đặc biệt là 
các em chưa biết sử dụng các biện pháp tu từ, các biện pháp nghệ thuật nhân hóa, 
so sánh. thiếu ý, thiếu chi tiết,...; chưa biết cách dùng các từ ngữ gợi tả, gợi cảm; 
vốn từ lại nghèo nàn. Bởi vậy bài văn của các em thường cộc lốc, lủng củng, khô 
khan, nghèo cảm xúc. Bài văn trở thành một bảng liệt kê các chi tiết của đối tượng 
miêu tả,Trước tình trạng đó, tôi luôn trăn trở làm thế nào để giúp các em làm bài 
văn đảm bảo theo yêu cầu và giàu cảm xúc. 
a. Thuận lợi- khó khăn:
 3 Mục tiêu của giải pháp là làm thế nào để giúp học sinh hình thành kỹ năng 
xác định các dạng văn miêu tả. Nắm được cách làm các dạng bài văn miêu tả theo 
đúng yêu cầu cần đạt, ngoài ra còn giúp các em phát huy được trí tưởng tượng, lối 
tư duy sáng tạo lô gich để làm bài văn đạt tốt yêu cầu về nội dung, nghệ thuật và 
giàu cảm xúc. 
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp :
 Để gây hứng thú cho các em khi học môn này đầu tiên tôi chuẩn bị kỹ cho 
học sinh làm quen với từng kiểu bài. Bước đầu phải nắm vững bố cục bài văn. Với 
từng dạng bài, tôi nghiên cứu và đưa ra qui trình giúp các em nắm vững được kiến 
thức cơ bản, thể nghiệm qua một số ví dụ cụ thể ở các dạng khác nhau và cuối 
cùng là các em thực hành làm bài văn ở mỗi dạng. 
 Đối với mỗi dạng bài văn miêu tả tôi giúp học sinh nhận thấy: Nội dung đủ 
và phong phú là yêu cầu không thể thiếu được của một bài văn. Thực hiện được 
yêu cầu này ngoài việc phải giúp học sinh nhận ra được cấu tạo của một kiểu bài 
dựa vào cách tìm hiểu qua một bài văn mẫu giáo viên cần hướng dẫn chung cách 
làm bài văn dựa theo các bước sau:
1- Xác định cụ thể đối tượng cần miêu tả.
2- Quan sát đối tượng cần tả theo một trình tự nhất định và ghi lại những đặc 
điểm ấy.
3- Lập dàn ý chi tiết cho bài văn có đủ 3 phần: Mở bài- Thân bài- Kết bài
4- Kiểm tra, soát lại dàn ý
5- Thực hành viết bài văn
6- Chuẩn bị tốt phần củng cố bài trong các tiết tập làm văn
7- Thực hiện hiệu quả tiết trả bài
 * Các bước tiến hành hướng dẫn học sinh khi làm mỗi dạng bài cụ thể như 
sau: 
 1- Xác định cụ thể đối tượng cần miêu tả:
 Dựa vào yêu cầu của đề bài để chọn đối tượng miêu tả cụ thể. Lưu ý học 
sinh nên chọn đồ vật, con vật, cây cối gần gũi thân quen để có thể miêu tả một cách 
dễ dàng và việc lồng cảm xúc vào bài văn sẽ tự nhiên hơn.
 5 - Móng vuốt gà dùng để làm gì?
* Tả hoạt động, thói quen của gà:
- Gà trống thường có những hoạt động nào? (Vỗ cánh gáy, tranh ăn với gà nhỏ 
hơn,)
- Nuôi gà có tác dụng gì?
 Như vậy để quan sát miêu tả con gà, học sinh cần sử dụng các giác quan như: 
thị giác (Quan sát các bộ phận của gà, thói quen), thính giác(nghe tiếng gà vỗ 
cánh và gáy,)
b. Đối với bài văn miêu tả đồ vật: Có thể quan sát đồ vật từ trên xuống dưới, từ 
ngoài vào trong hay từ trong ra ngoài, Để giúp học sinh biết cách quan sát, giáo 
viên cần có đồ vật cụ thể hoặc đồ vật trong tranh để hướng dẫn. 
 Ví dụ: Với đề bài "Tả cái cặp sách" có thể dùng hệ thống câu hỏi và sắp 
xếp các chi tiết theo trình tự sau:
 - Hình dáng, độ lớn của cặp?
 - Em hãy kể các bộ phận của cái cặp?
 - Cặp làm bằng gì ? màu sắc ra sao? 
 - Mặt trước, mặt sau của cặp?
 - Quai cặp thế nào?
 - Nắp cặp, ổ khóa.
 - Cặp có mấy ngăn bên trong ?
 - Em gìn giữ và sử dụng cặp ra sao?... 
 Như vậy để quan sát cái cặp, giáo viên hướng dẫn học sinh cần sử dụng các 
giác quan như: thị giác (màu sắc, các bộ phận của cặp,..), thính giác(mở khóa cặp 
nghe “tách”,..), xúc giác( sờ vào cặp thấy mịn, mềm,), khứu giác(mở cặp ra thấy 
thơm mùi vải mới hoặc nhựa mới,)
c. Đối với bài văn miêu tả cây cối: Có hai cách quan sát
- Quan sát đặc điểm về hình dáng của cây, các bộ phận của cây hoặc quan sát theo 
từng thời kỳ phát triển của cây.
 Ví dụ: Với đề bài “Tả cây có bóng mát” có thể dùng hệ thống câu hỏi và 
sắp xếp các chi tiết theo trình tự sau:
 7 - Tả đặc điểm hình dáng bên ngoài của đồ vật. ( nó được làm bằng chất liệu gì? 
Màu sắc ra sao?...)
- Tả chi tiết từng bộ phận của đồ vật ( Có thể tả lần lượt từ ngoài vào trong hoặc từ 
trên xuống dưới...)
- Tả hoạt động của đồ vật hay thói quen của em đối với đồ vật đó. 
* Kết bài: Nêu được cảm nghĩ của mình đối với đồ vật vừa tả. Em bảo quản và giữ 
gìn nó thế nào? 
c. Đối với bài văn miêu tả cây cối: 
* Mở bài: Giới thiệu cây định tả ( Đó là cây gì? Do ai trồng? Được trồng ở đâu? từ 
bao giờ?...) 
* Thân bài: 
- Tả bao quát hình dáng chung của cây.
- Tả từng bộ phận của cây hoặc tả theo từng thời kì phát triển của cây. ( Từ lúc cây 
còn nhỏ đền khi cây lớn trưởng thành ra hoa kết trái, đến lúc trái cây lớn dần và thu 
hoạch được,...)
- Phối hợp trong khi miêu tả cây là miêu tả sự tác động của con người hay sự vật 
đối với cây ( Sự chăm sóc hay vui đùa của con người dưới gốc cây,... Các yếu tố 
thiên nhiên khác như chim chóc, ong bướm, nắng, gió tác động đến cây,...)
 * Kết bài: Nêu được tác dụng của cây. Sự chăm sóc hay tình cảm của người tả đối 
với cây. 
 3.2/ Trong quá trình miêu tả cần sử dụng một số biện pháp nghệ thuật đã học 
để bài văn có hồn, sinh động hơn:
a. Tập diễn đạt bằng câu văn có hình ảnh nghệ thuật:
 Để dễ tiến hành, tôi gợi ý cho các em trong các tiết luyện tập xây dựng đoạn 
 văn bằng những câu hỏi dễ hiểu, dễ nhớ. Tôi luôn hướng dẫn các em biết lựa chọn 
 chi tiết, diễn đạt câu văn bằng hình ảnh và sử dụng được một số biện pháp nghệ 
 thuật đã học như so sánh, nhân hóa, điệp từ, đảo ngữ,..
* Văn miêu tả con vật: có thể miêu tả hình dáng xen lẫn tính nết hoặc hoạt động 
của con vật đồng thời lồng vào nêu cảm xúc của mình đối với con vật mà mình tả.
Ví dụ: Tả con gà trống do em chăm sóc có em viết: Cái đuôi của chú có nhiều 
màu sắc và hơi cong. Nhưng để câu văn sinh động hơn tôi lại hỏi các em : 
 9