Chuyên đề Phương pháp dạy môn Tin học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trường THPT Võ Văn Kiệt

CHUYÊN ĐỀ:
PHƯƠNG PHÁP DẠY MÔN TIN HỌC NHẰM PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC CỦA HỌC SINH TRƯỜNG THPT VÕ VĂN KIỆT 
I/ Mục tiêu:
    	 Khi nói đến Tin học thì ai cũng liên tưởng đến chiếc máy tính điện tử, là công cụ mà con người tạo ra để lưu trữ, xử lý và truyền tải thông tin. Vì vậy việc dạy và học Tin học nói chung cần phải có các trang thiết bị, đồ dùng dạy học của nhà trường, điều kiện của địa phương. Dạy học Tin học thường gồm có hai phần: Lý thuyết và thực hành, cả hai được kết hợp song song với nhau trong quá trình dạy học, phần lý thuyết Tin học là rất mới đối với đa số học sinh. Vì vậy trong một tiết học lý thuyết Tin học thường rất khô khan, có thể nói, sự cung cấp kiến thức thường diễn ra một chiều, bỡi vì : Đây là một môn học mới, khó học, có nhiều khái niệm trừu tượng, nhiều thuật ngữ chuyên ngành, ngôn ngữ tiếng Anh, vì vậy học sinh khó hiểu, khó hình dung, còn xa lạ với nhiều học sinh mà nhất là chương trình tin học lớp 11 (học lập trình) tiếp cận với nhiều từ chuyên ngành do đó trong tiết học lý thuyết Tin học rất dễ bị nhàm chán, những học sinh theo không kịp không thể tự tìm cho mình kiến thức. Vì vậy tiết học thực hành ít có hiệu quả, giờ thực hành không khỏi còn nhiều lộn xộn, xảy ra tình trạng học sinh ngại tiếp cận, thậm chí có những học sinh nhút nhát bị bạn dành máy, mặc cảm nên rất ít chụi thực hành. Như vậy để khắc phục được hạn chế nêu trên, trước hết giáo viên cần phải có một phương pháp dạy học thật tốt, một phương thức tổ chức dạy học giờ thực hành sao cho thích hợp và có hiệu quả nhất. Phương pháp dạy học của giáo viên có vai trò rất quan trọng, nó sẽ là công cụ giúp học sinh hứng thú học tập hơn. Hơn nữa, trong xu thế xã hội ngày càng phát triển, sự đổi mới của đất nước, nền giáo dục cũng có những thay đổi căn bản cả về nội dung lẫn phương pháp dạy học và ngày càng hội nhập sâu vào sự tiến bộ chung của các nền giáo dục trong khu vực và trên thế giới. Vì vậy việc vận dụng các phương pháp dạy học tiến bộ, tích cực trong tất cả các môn học nói chung cũng như trong giảng dạy môn Tin học nói riêng cũng là phù hợp với xu thế chung của nền giáo dục hiện đại theo hướng phát huy tính tích cực của học sinh nhằm nâng cao chất lượng giáo dục của môn học.
II/ Nhiệm vụ :
      	 Tin học là một môn học mang tính khoa học và công nghệ, tốc độ phát triển và thay đổi rất nhanh, diễn ra hàng ngày, hàng giờ và thậm chí hàng giây. Vì vậy khi giảng dạy, giáo viên nên hướng cho học sinh ý thức tự học, tự tìm tòi nghiên cứu, học thông qua nhiều nguồn khác nhau, đổi mới phương pháp trong giảng dạy, sử dụng các phương tiện dạy học mới như học qua mạng, soạn giáo án điện tử, kiểm tra trắc nghiệm trên máy, sử dụng đồ dùng dạy học trực quan, máy chiếu projector để phát huy được tính tích cực, tự giác học tập của học sinh. Tóm lại: Từ những thực trạng nêu trên muốn nâng cao chất lượng giáo dục, theo kịp với nền giáo dục hiện đại giáo viên cần phải đổi mới phương pháp dạy học sao cho có hiệu quả nhất khắc phục được những hạn chế nêu trên.
III/ Phương pháp nghiên cứu:
Học sinh ở lứa tuổi THPT rất cá biệt và thích khẳng định mình do đó đòi hỏi mỗi giáo viên cần phải tìm hiểu rõ tâm, sinh lý lứa tuổi để có một phương pháp giáo dục phù hợp, gây được ấn tượng để học sinh thích học và học tốt môn mình dạy. Vì vậy để đạt được điều đó thì phương pháp dạy học của người giáo viên có vai trò rất quan trọng, dạy học không nên áp đặt, bắt học sinh phải làm cái này hay phải thuộc cái kia, mà quan trọng hơn là phải tác động đến tâm lý của học sinh, làm sao cho các em cảm thấy hứng thú, thích học tập và tự giác học tập.
    	 Như vậy nắm được đặc điểm tâm, sinh lý của học sinh là điều kiện rất quan trọng để chúng tôi đưa ra một phương pháp dạy học phù hợp nhất, phù hợp với lứa tuổi, phù hợp với môn học và điều kiện thực tế sẽ góp phần nâng cao chất lượng trong giảng dạy môn Tin học trong nhà trường mà bản thân tôi đã thực hiện.
IV/ Nội dung và biện pháp thực hiện:
1/ Thực trạng của vấn đề đặt ra và sự cần thiết để tiến hành thực hiện chuyên đề 
a) Thực trạng chung
Đây là một môn học mới, khó học, dạy học Tin học thường gồm có hai phần: Lý thuyết và thực hành, cả hai được kết hợp song song với nhau trong quá trình dạy học, phần lý thuyết Tin học là rất mới đối với đa số học sinh. Vì vậy trong một tiết học lý thuyết Tin học thường rất khô khan, có thể nói, sự cung cấp kiến thức thường diễn ra một chiều, bỡi vì : Đây là một môn học mới, khó học, có nhiều khái niệm trừu tượng, nhiều thuật ngữ chuyên ngành, ngôn ngữ tiếng Anh, vì vậy học sinh khó hiểu, khó hình dung, còn xa lạ với với các em mà nhất là chương trình tin học lớp 11 (học lập trình) tiếp cận với nhiều từ chuyên ngành do đó trong tiết học lý thuyết Tin học rất dễ bị nhàm chán, những học sinh theo không kịp không thể tự tìm cho mình kiến thức. Vì vậy tiết học thực hành ít có hiệu quả, giờ thực hành không khỏi còn nhiều lộn xộn, xảy ra tình trạng học sinh ngại tiếp cận, thậm chí có những học sinh nhúc nhát bị bạn dành máy, mặc cảm nên rất ít chụi thực hành. Như vậy để khắc phục được hạn chế nêu trên, trước hết giáo viên cần phải có một phương pháp dạy học thật tốt, một phương thức tổ chức dạy kết hợp giữa lý thuyết và thực hành sao cho thích hợp và có hiệu quả nhất.
2/ Cách giải quyết vấn đề
 * Phương pháp dạy học theo nghĩa rộng
    	 Thuật ngữ phương pháp bắt nguồn từ tiếng Hy Lạp (methodos) có nghĩa là con đường để đạt mục đích. Dấu hiệu bản chất của phương pháp là tính hướng đích, phương pháp gắn liền với hoạt động, với các hệ thống, các chỉ dẫn. Theo đó, Phương pháp dạy học (PPDH) là con đường để đạt mục đích dạy học.
    	 PPDH là cách thức hành động của giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học. Cách thức hành động bao giờ cũng diễn ra trong những hình thức cụ thể. Cách thức và hình thức không tách rời nhau một cách độc lập.
     	PPDH là những hình thức và cách thức, thông qua đó giáo viên và học sinh liên hệ những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể.
     	Các PPDH là những hình thức và cách thức hoạt động của giáo viên và học sinh trong những điều kiện dạy học xác định nhằm đạt mục đích dạy học.
* Phương pháp dạy học theo nghĩa hẹp
   	  Khái niệm PPDH ở đây được hiểu với nghĩa hẹp, là những hình thức, cách thức hành động của giáo viên và học sinh nhằm thực hiện những mục tiêu dạy học xác định, phù hợp với những nội dung và điều kiện cụ thể.
   	  PPDH cụ thể quy định những mô hình hành động của giáo viên và học sinh.
     Các PPDH cụ thể: Thuyết trình, đàm thoại, trình diễn, làm mẫu, luyện tập, thực nghiệm, thảo luận
3/ Đặc điểm của phương pháp dạy học
  	  PPDH là một khái niệm rất phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện khác nhau. Có thể nêu ra một số đặc trưng của phương pháp dạy học như sau:
- PPDH định hướng mục đích dạy học
- PPDH là sự thống nhất của PP dạy và PP học
- PPDH thực hiện thống nhất chức năng dạy học và giáo dục
- PPDH là sự thống nhất của lôgic nội dung dạy học và lôgic tâm lý nhận thức.
- PPDH có mặt bên ngoài và bên trong, PPDH có mặt khách quan và chủ quan.
- PPDH là sự thống nhất của cách thức hành động và phượng tiện dạy học.
   	  Phương pháp dạy học có nhiều cách phân loại khác nhau nhưng quan trọng là vấn đề ở chỗ giáo viên phải nắm được thực chất từng phương pháp, các ưu nhược điểm của nó để có thể sử dụng thích hợp đúng lúc, đúng chỗ, phù hợp với các tình huống xảy ra. Không có một PPDH có hiệu quả vạn năng. Cần vận dụng phối hợp các PPDH phù hợp với mục tiêu và nội dung, đối tượng và điều kiện dạy học cụ thể.
4/ Phương pháp dạy môn tin học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong trường THPT Võ Văn Kiệt
     	 Trên cơ sở nghiên cứu và tìm hiểu tâm lý của học sinh THPT và cơ sở phương pháp luận dạy học tôi thấy vận dụng các PPDH trong giảng dạy môn Tin học sẽ đem lại hiệu quả cao hơn, nâng cao chất lượng dạy và học. Xu hướng chung trong PPDH mới hiện nay chủ yếu dựa trên ứng dụng của lý thuyết kiến tạo: “Dạy học lấy người học làm trung tâm hay hoạt động hoá người học, phát huy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của học sinh”.
  	   Người học có vai trò tích cực và tự điều khiển. Học là quá trình kiến tạo tích cực. Quá trình học được tiến hành trong các chủ đề phức hợp và theo tình huống. Kết quả học tập là quá trình kiến tạo phụ thuộc cá nhân và tình huống cụ thể không nhìn thấy trước. Người dạy có nhiệm vụ đưa ra các tình huống có vấn đề và chỉ dẫn các công cụ để giải quyết vấn đề. Giáo viên là người tư vấn và cùng tổ chức quá trình học tập. Việc dạy được tiến hành với ý nghĩa gợi ý, hỗ trợ và tư vấn cho người học. Tính lặp lại các phương pháp dạy đã sử dụng bị hạn chế. Quá trình học là đối tượng đánh giá nhiều hơn là kết quả học tập. Học sinh cần được tham gia vào quá trình đánh giá.
    	 Phương pháp dạy học trong giảng dạy Tin học dựa trên lý thuyết hành động nhận thức, lý thuyết hoạt động. Bỡi vì trong quá trình nhận thức cần có sự kết hợp giữa tư duy và hành động, giữa lý thuyết và thực hành, từ đó học sinh lĩnh hội được kiến thức bằng các hành động cụ thể. Vì vậy phương pháp dạy học mà chúng tôi giảng dạy môn Tin học có các đặc điểm sau:
a- Người học là chủ thể của hoạt động dạy học, học trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực.
   	  Người học là chủ thể chiếm lĩnh tri thức, rèn luyện kỉ năng, hình thành thái độ chứ không phải là nhân vật bị động hoàn toàn theo lệnh của thầy giáo. Thầy giáo đóng vai trò chủ đạo điều khiển, định hướng quá trình hoạt động của học sinh. Học sinh thông qua những hoạt động cụ thể để định hướng thành động cơ, kiến tạo tri thức mới cho mình. Chẳng hạn khi dạy một nội dung lý thuyết Tin học người giáo viên cần đưa ra một hệ thống rất nhiều câu hỏi từ dễ đến khó. Lúc đầu bao giờ cũng nêu ra những câu hỏi rất dễ để lôi cuốn, phát huy tính tích cực hoạt động đến tất cả các đối tượng học sinh mà nhất là những học sinh yếu kém, giáo viên cần ưu tiên, khuyến khích các đối tượng này. Sau đó đưa ra các câu hỏi khó dần để tất cả học sinh tham gia ý kiến và tự hình thành tri thức mới, giáo viên góp ý, nhận xét để học sinh xác nhận lại kiến thức mới đó.
b- Dạy học lý thuyết kết hợp với thực hành
	Phương pháp dạy học lý thuyết kết hợp với thực hành có thể nói là mới đối với các môn học khác, nhưng với môn Tin học thì phương pháp này là không thể thiếu khi dạy bất kì một nội dung Tin học nào. Đây là một phương pháp dạy học chủ đạo trong quá trình dạy học Tin học. Bỡi vì: học sinh học rất nhiều môn, Thực tế trong nhà trường môn Tin học bị xem như là một môn học phụ, lượng kiến thức cho học sinh học bị dồn nén. Do dó: nếu học lý thuyết chung chung học sinh rất mau quên. Kiến thức Tin học là những nội dung tương đối mới mẻ, xa lạ và có nhiều khái nệm rất trừu tượng đối với nhiều học sinh. Hơn nữa kiến thức Tin học đòi hỏi rất nhiều kỹ năng sử dụng máy tính nhanh chóng và chính xác. Chẳng hạn khi dạy nội dung tạo bảng nếu yêu cầu học sinh trình bày cách tạo bảng bằng lời lẽ thì đây là một yêu cầu rất khó ngay cả đối với học sinh giỏi. Còn nếu yêu cầu học sinh lên máy tính thực hiện và trình bày thì có rất nhiều học sinh biết, ngay cả những học sinh trung bình và yếu.
   	  Vì vậy dạy học lý thuyết gắn liền với thực hành trên máy tính là điều kiện rất quan trọng để học sinh nắm được kiến thức mới, hình thành kỹ năng, kỹ xảo cho mình. Kiến thức Tin học không đòi hỏi cao ở khả năng trình bày lý thuyết xuông mà đòi hỏi học sinh phải có kỷ năng thực hành giỏi, biết sử dụng máy tính thành thạo.
c- Giáo dục vệ sinh học đường trong tiết thực hành
  	   Đây là một yêu cầu rất cơ bản và cần thiết đối với mọi người học Tin học, cần phải được giáo dục tốt. Vào đầu năm học cần thông qua cho học sinh nội quy phòng máy. Các máy tính phải được đánh số thứ tự và có sơ đồ bàn giao theo nhóm hai học sinh một máy, các học sinh này có trách nhiệm quản lý và thực hành máy của mình tránh hiện tượng giành máy, gây mất trật tự trong giờ học. Giờ thực hành phải thực hiện nghiêm túc giống như một tiết học lý thuyết bình thường, học sinh ngồi thực hành phải đúng tư thế và đảm bảo các yêu cầu sau:
	- Ngồi thẳng, tư thế thoải mái sao cho không phải ngẩng cổ hay ngước mắt khi nhìn vào màn hình, không ngồi nghiêng, ngồi ngửa khi thực hành.
	- Tay đặt ngang tầm bàn phím không vươn ra xa, chuột đặt bên tay phải.
	- Nên giữ khoảng cách từ mắt học sinh đến màn hình trong khoảng 50cm đến 80cm.
	- Không nên nhìn quá lâu vào màn hình.
	- Máy tính nên đặt ở vị trí sao cho ánh sáng không chiếu thẳng vào màn hình và không chiếu thẳng vào mắt của học sinh.
	- Phòng máy phải gọn gàng, sạch sẽ đảm bảo an toàn cho học sinh.
     Học Tin học phải thường xuyên tiếp xúc với máy tính, nếu không giáo dục tốt cho học sinh về ý thức vệ sinh học đường khi thực hành máy tính thì học sinh rất dễ mắc các bệnh như cận thị, vẹo cột sống, mệt mỏi khi ngồi học ảnh hưởng đến sự phát triển cả về thể lực, trí lực của học sinh.
d- Các hình thức đánh giá thông thường sẽ được sử dụng phối hợp với hình thức trác nghiệm, kiểm tra trên máy, đánh giá mức độ và kết quả của bài thực hành .
* Kiểm tra: Là quá trình nhằm cung cấp cho thầy và trò những  thông tin về kết quả dạy và học được thực hiện thường xuyên và xen lẫn trong quá trình dạy học. Việc kiểm tra nhằm hai mục đích là tức thời và lâu dài.
   	  Tức thời: Tại thời điểm nào đó, thầy giáo dùng một biện pháp nào đó (thường là các câu hỏi trắc nghiệm kèm theo phương án trả lời) để nắm được ngay kết quả kiểm tra làm căn cứ cho các bước tiếp theo của tiết học.
   	  Lâu dài: Giúp thầy giáo thấy được sự thành công hay thất bại của quá trình dạy học, cung cấp một bức tranh về tình hình học sinh làm cơ sở cho việc lập kế hoạch dạy học, đi sâu vào việc phân hóa đối tượng, chú ý giáo dục học sinh cá biệt.
	Một số hình thức kiểm tra:
    	 Kiểm tra miệng: Ngoài việc thực hiện mục tiêu chung là đánh giá kết quả học tập ngắn của học sinh. Kiểm tra miệng còn có mục tiêu riêng là thu hút sự chú ý của học sinh đối với bài học, tạo liên kết giữa bài học trước, bài học hiện tại và bài học sắp tới. Kích thích sự tham gia tích cực của học sinh vào bài giảng của giáo viên. Giúp giáo viên thu thập kịp thời thông tin phản hồi để có những điều chỉnh thích hợp.
     	Kiểm tra thực hành trên máy: Mục tiêu đánh giá năng lực thực hiện các bài tập thực hành tin học của học sinh. Đánh giá kỹ năng thực hành của học sinh. Đánh giá về thái độ trung thực độc lập, hợp tác, tính kiên trì, thận trọng trong khi thực hành. Gây hứng thú cho học sinh trong việc học tin học.
         Kiểm tra viết: Theo truyền thống các bài kiểm tra viết vẫn có vai trò chủ đạo trong hệ thống các bài kiểm tra. Kết hợp giữa kiểm tra trắc nghiệm và tự luận.
   	Tự  luận: kiểm tra bằng các câu hỏi buộc phải trả lời theo dạng mở, học sinh tự mình trình bày lại kiến thức ở nội dung nào đó để giải quyết vấn đề mà câu hỏi nêu ra.
   	Trắc nghiệm: Đề bài thường bao gồm nhiều câu hỏi, mỗi câu nêu lên vấn đề và các thông tin cần thiết để học sinh có thể trả lời từng câu một cách ngắn gọn. Các thể loại của trắc nghiệm là ghép đôi, điền khuyết, trả lời ngắn, câu đúng sai, câu nhiều lựa chọn
	Ngoài ra còn có hình thức kiểm tra kiến thức trên máy: Giáo viên chuẩn bị các gói câu hỏi theo đơn vị kiến thức: kiểm tra sau mỗi bài, mỗi chương, hay kiểm tra cho mỗi học kỳ bằng nhiều dạng câu hỏi có sự chọn lựa, đánh giá kết quả sau đó đưa lên trang riêng hay kết nối trường trực tuyến để học sinh truy cập và ôn tập tại nhà.
2- Đánh giá
   	 Cơ sở của việc đánh giá là những bài kiểm tra, bên cạnh đó còn phải căn cứ vào quá trình và kết quả thực hành của học sinh.
	Mục đích kiểm tra đánh giá không chỉ dừng ở chỗ cho học sinh một điểm số mà quan trọng là phân tích kết quả cho học sinh thấy được điểm mạnh, chỗ yếu của mình, chỗ nào nắm vững, vạch ra sai lầm và hướng khắc phục.
V/  PHẦN KẾT LUẬN
     Như vậy trên đây là một số định hướng về phương pháp dạy học Tin học mà trong quá trình dạy học thực tiễn cùng với sự nghiên cứu, tìm tòi chúng tôi đã đúc kết và tìm hiểu được. Do thực tế dạy học còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng không nhỏ đến phương pháp dạy học, vì vậy cần phải vận dụng một cách linh hoạt sao cho đem lại hiệu quả nhất. Phương pháp có vai trò rất quan trọng trong suốt quá trình dạy học, ảnh hưởng to lớn đến chất lượng dạy và học của giáo viên và học sinh. Tuy nhiên đây cũng mới chỉ là những vấn đề cơ bản mà bản thân tôi nghiên cứu và tìm hiểu được, chắc chắn còn nhiều thiếu sót, sai lầm mong quý thầy giáo, cô giáo đóng góp ý kiến để tôi rút kinh nghiệm và hoàn thiện hơn.
	Phước Long, ngày 20 tháng 03 năm 2015
 	 Trần Lập Quốc