SKKN Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học Lịch sử 12

 Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
I. PHẦN MỞ ĐẦU
I.1. Lí do chọn đề tài:
 Hưởng ứng công cuộc đổi mới trong giáo dục ở nước ta hiện nay mà trọng tâm 
của đổi mới chương trình và sách giáo khoa giáo dục phổ thông là tập trung đổi mới 
phương pháp dạy học, thực hiện dạy học dựa vào hoạt động tích cực, chủ động, sáng 
tạo của học sinh với sự tổ chức và hướng dẫn thích hợp của giáo viên, nhằm phát triển 
tư duy độc lập, góp phần hình thành phương pháp và nhu cầu, khả năng tự học, tự bồi 
dưỡng hứng thú học tập, tạo niềm tin và vui thích trong học tập. 
Trong những năm học gần đây tôi đã mạnh dạn sử dụng công nghệ thông tin để hỗ trợ 
cho tiết học và cũng đạt hiệu quả cao . Các em thích thú, hăng say và kết quả học tập 
của các em đối với bộ môn Lịch Sử cũng có sự thay đổi lớn. Đó là niềm hạnh phúc 
của bản thân tôi vì đã tạo cho các em sự hứng thú trong học tập . Chính vì vậy trong 
năm học 2010-2011 tôi đã làm một đề tài : “Ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy 
học lịch sử ban cơ bản ở trường THPT Nguyễn Công Trứ” và đã được Hội đồng khoa 
học Sở giáo dục và đào tạo Đăk lăk công nhận. Không dừng lại ở đó, tôi luôn tìm hiểu 
và nghiên cứu những phương pháp dạy học mới theo xu thế phát triển chung của 
ngành giáo dục nước nhà và các nước trên Thế giới. Để các em học sinh đạt được một 
kết quả cao nhất và đặc biệt tạo cho các em sự đam mê trong học bộ môn lịch sử mà 
bấy lâu nay mọi người thường gọi là khô khan. 
Từ đó tôi mới tìm hiểu và áp dụng theo phương pháp “Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm 
phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12” và bài trả lời cho câu hỏi làm thế nào 
để đổi mới phương pháp dạy học “không đọc – chép ; không nhìn – chép” theo chỉ thị 
của Bộ Giáo dục và Đào tạo mà tôi trăn trở băn khoăn bấy lâu nay đã có cách để giải 
quyết.
 Để thực hiện mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học 
theo triết lý lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức thiết. Bản chất của 
dạy học lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự giác, tích cực, độc lập, 
sáng tạo của người học.
 Để làm được điều đó thì vấn đề đầu tiên mà người giáo viên cần nhận thức rõ 
ràng là quy luật nhận thức của người học. Người học là chủ thể hoạt động chiếm lĩnh 
tri thức, kỹ năng, kỹ xảo và thái độ chứ không phải là “cái bình chứa kiến thức” một 
cách thụ động.
 Trong thực tế hiện nay, còn nhiều học sinh học tập một cách thụ động, chưa có 
khả năng tự học, chỉ dựa vào những kiến thức do giáo viên truyền đạt, rồi học thuộc 
lòng nên khi quên một chữ đầu là quên tất cả. Học sinh chỉ học bài nào biết bài đấy, 
cô lập nội dung của các môn, phân môn mà chưa có sự liên hệ kiến thức với nhau vì 
vậy mà chưa phát triển được tư duy logic và tư duy hệ thống. Sử dụng sơ đồ tư duy 
giúp các em giải quyết được các vấn đề trên và nâng cao hiệu quả học tập. 
 - 0 - Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
 Để đánh giá một tiết dạy có hiệu quả hay không đều do kĩ năng vận dụng tốt 
các phương pháp giúp học sinh hiểu bài, nắm bài. Chính vì vậy mà kĩ năng sử dụng sơ 
đồ tư duy vào dạy học Lịch sử có ý nghĩa rất lớn.
Theo bản thân tôi nhận thức: mục tiêu đào tạo là cái đích mà giáo dục phải đạt đến. 
Xuất phát từ mục tiêu đào tạo mà định ra chương trình, nội dung giáo dục và điều 
quan trọng là định ra phương pháp giáo dục. Một phương pháp giáo dục có một sản 
phẩm giáo dục tương ứng. Nhiệm vụ của mỗi thầy giáo, cô giáo hôm nay là phải làm 
thế nào để giúp cho học sinh nắm được kiến thức cơ bản của bộ môn trên cơ sở hoạt 
động học tập của chính các em dưới sự hướng dẫn của thầy để từ đó giáo dục cho các 
em tính độc lập suy nghĩ, tính sáng tạo, có đủ bản lĩnh để đi vào các lĩnh vực của cuộc 
sống.
Chúng ta đã được nghe nhiều về dạy học tích cực . Vậy dạy học tích cực là gì? Theo 
tôi dạy học chỉ trở thành tích cực khi người học có nhu cầu muốn hiểu biết về một vấn 
đề gì đó.... và khi người học sử dụng mọi biện pháp để hiểu về vấn đề đó, vận dụng 
kiến thức đó vào cuộc sống của mình có kết quả. Điều quan trọng là ở chỗ làm thế 
nào để học sinh có nhu cầu hiểu biết, muốn hiểu biết và làm thế nào để biết thì đó là 
công việc của mỗi một giáo viên. Vì vậy mới có câu: “Không thầy đố mày làm nên”. 
Người thầy phải bằng mọi cách để cho học sinh được hoạt động nhiều hơn, được đưa 
ra chính kiến của mình trong quá trình học tập. 
Với phạm vi bài viết này tôi xin trao đổi với các đồng nghiệp cách sử dụng sơ đồ tư 
duy nhằm phát huy tính tích cực của học sinh trong dạy học Lịch sử 12
II.2. Thực trạng
 a. Thuận lợi-khó khăn.
*Thuận lợi.
- Đây là phương pháp học tập mới thoải mái, vui vẻ và sáng tạo, thú vị .
- Đây là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên đựơc sự ủng hộ từ các cấp, xã hội, 
phụ huynh, học sinh
- Chương trình môn lịch sử 12 có nhiều nội dung phù hợp với phương pháp dạy bài 
mới, củng cố bài bằng sơ đồ tư duy phát huy hiệu quả cao khi giáo viên tổ chức cho 
học sinh làm việc
- Về cơ sở vật chất đã có một số đổi mới tạo điều kiện cho hoạt động học tập: phòng 
CNTT, đèn chiếu, bảng phụ
- Xã hội hiện nay tạo điều kiện cho con người (giáo viên và học sinh) có điều kiện 
tiếp cận nhiều nguồn thông tin từ nhiều phương tiện khác nhau.
 - 2 - Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
 * Một số học sinh còn lười biếng, chưa thật sự tập trung và đầu tư cho sơ đồ tư duy 
của mình, chỉ vẽ lại theo một sơ đồ phân nhánh, chưa xác định được vấn đề trọng tâm 
và những vấn đề liên quan còn trình bày dài dòng, chưa thực sự có ý tưởng để xây 
dựng một sơ đồ tư duy để củng cố và hệ thống lại kiến thức mà vẫn muốn dùng 
phương pháp học thuộc lòng. 
 Đề tài chỉ nghiên cứu áp dụng trên một số bài ở một số chương, chưa thực sự đánh 
giá hết được tính khả thi của nó một cách triệt để. Một số học sinh lại lạm dụng nhiều 
hình vẽ trong sơ đồ theo ý tưởng của mình, như vậy có thể làm mất thời gian và bị chi 
phối cho việc tập trung triển khai các ý trong nội dung bài cần thể hiện trên sơ đồ.
c. Mặt mạnh – mặt yếu
- Đây là xu thế chung của giáo dục Việt Nam nên đựơc sự ủng hộ từ các cấp, xã hội, 
phụ huynh, học sinh
- Về cơ sở vật chất đã có một số đổi mới tạo điều kiện cho hoạt động học tập: phòng 
CNTT, đèn chiếu, bảng phụ
- Đây là phương pháp dạy học mới nên giáo viên và học sinh không tránh khỏi lúng 
túng trong một số kĩ năng như sưu tầm, xử lý thông tin, vẽ, ý tưởng
d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động 
 * Nguyên nhân khách quan:
 - Nhiều học sinh có năng lực học học tập tốt, chịu khó, chú ý tiếp thu bài, biết 
cách hệ thống kiến thức từ bản đồ tư duy để nắm bài nhanh chóng và có hiệu quả.
 - Một số học sinh học yếu, chưa quen với cách học mới nên còn lúng túng khi 
viết hoặc triển khai nội dung từ bản đồ tư duy.
 * Nguyên nhân chủ quan:
 Giáo viên nhiệt tình trong giảng dạy, vận dụng tốt các phương pháp đặc trưng 
của bộ môn sao cho phù hợp với từng bài. Tuy nhiên do mới đưa vào, nhiều giáo viên 
còn bỡ ngỡ, nên cần phải đầu tư nhiều thời gian để xây dựng bản đồ tư duy sao cho dễ 
nhớ, dễ nhìn nhưng đầy đủ nội dung.
e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra.
Năm học 2022-2023 là năm tiếp tục ngành Giáo dục và Đào tạo triển khai giảng dạy 
theo sơ đồ tư duy ở bậc học THPT. Qua thực tế cho thấy việc giảng dạy này đã tạo 
hứng thú cho học sinh. Mỗi học sinh có thể tự lập sơ đồ tư duy cho mình dưới sự 
hướng dẫn của giáo viên để bài học trở nên dễ thuộc, dễ hiểu, dễ nhớ hơn. Cùng một 
nội dung nhưng các em có thể thêm nhánh, thêm chú thích dưới dạng hình vẽ nhiều 
màu sắc tùy vào cách hiểu, cách lĩnh hội kiến thức trong bài học của mình. 
Ngay từ đầu năm học, sau khi đăng kí đề tài SK tôi đã tìm hiểu, áp dung dạy học lịch 
sử bằng sơ đồ tư duy. Từ đó tôi tự lập kế hoạch giảng dạy cho từng tiết học. Nếu 
 - 4 - Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
 + Chuẩn bị hệ thống câu hỏi sao cho phát huy được tính tích cực của học sinh.
 + Lựa chọn nội dung để giao cho nhóm hay cá nhân.
 + Xây dựng bản đồ tư duy, tùy theo nội dung của từng bài mà lựa chọn cho phù 
hợp (sử dụng bản đồ tư duy để khai thác kiến thức mới hay để củng cố bài).
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
 * Giới thiệu người phát minh ra sơ đồ tư duy 
 -Tony Buzan sinh năm 1942 tại London (Anh), cha đẻ của phương pháp tư duy 
Mind map (Sơ đồ tư duy, Giản đồ ý). Tác giả của 92 đầu sách, được dịch ra trên 30 
thứ tiếng, xuất bản trên 125 quốc gia. Ông đi nhiều nước trên thế giới để phổ biến 
phương pháp của mình (ông đã đến Việt Nam vào tháng 4 năm 2007)
 Ở Việt Nam, đã có 2 quyển sách dịch từ công trình của ông đã được xuất bản là Sơ 
đồ tư duy và Sử dụng trí não của bạn. 
HÌNH ẢNH GIÁO SƯ TONY BUZAN GIỚI THIỆU VỀ SƠ ĐỒ TƯ DUY
 - 6 - Sử dụng sơ đồ tư duy nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học lịch sử 12
 - Đối với giáo viên, để thiết kế một sơ đồ tư duy đối với một bài học, chúng ta 
có thể thiết kế bằng bảng vẽ trên giấy, hoặc hệ thống kiến thức bằng sơ đồ trên bảng, 
hoặc có thể dùng phần mềm Mindmap. Đối với phần mềm này giáo viên có thể thực 
hiện thành một giáo án hay một bài giảng điện tử với kiến thức được xây dựng thành 
một sơ đồ, qua đó còn có thể kết hợp để trình chiếu những nội dung cần lưu ý hay 
những đoạn phim có liên quan được liên kết với sơ đồ. Qua đó có thể giúp học sinh hệ 
thống được kiến thức vừa học, khắc sâu được kiến thức trọng tâm.
 - Đối với học sinh, trước hết giáo viên phải giới thiệu một số sơ đồ tư duy cho các 
em làm quen, sau đó hướng các em từ từ xây dựng các sơ đồ riêng cho mình. Bước 
đầu, chỉ yêu cầu học sinh xác định được vấn đề trọng tâm, sau đó hệ thống các kiến 
thức liên quan thành sơ đồ phân nhánh, rồi từ đó học sinh sẽ thiết kế thành nhưng sơ 
đồ theo tư duy của mỗi cá nhân. Có thể áp dụng dùng sơ đồ trước hay sau khi học một 
bài học, với bài học mới, có thể cho học sinh xây dựng theo một nhóm, rồi dựa vào sơ 
đồ học sinh sẽ thảo luận, sau đó nhóm sẽ trình bày kiến thức theo hình thức thuyết 
trình dựa trên sơ đồ đã xây dựng, sau bài học thì có thể yêu cầu học sinh tự hệ thống 
lại kiến thức bằng sơ đồ theo cách riêng của mình. Việc phối hợp linh động nhiều 
phương pháp trong quá trình giảng dạy, kết hợp với việc thiết lập sơ đồ tư duy để hệ 
thống kiến thức đã giúp cho học sinh nắm được bài nhanh hơn và nhớ lâu hơn.
 * Cách ghi chép trên sơ đồ tư duy:
• Nghĩ trước khi viết.
• Viết ngắn gọn
• Viết có tổ chức
• Viết lại theo ý của mình, nên chừa khoảng trống để có thể bổ sung ý (nếu 
sau này cần) 
 - Điều cần tránh khi ghi chép trên sơ đồ tư duy:
• Ghi lại nguyên cả đoạn văn dài dòng.
• Ghi chép quá nhiều ý vụn vặt không cần thiết.
• Dành quá nhiều thời gian để ghi chép. 
 - 8 -