Sáng kiến kinh nghiệm Vài kinh nghiệm tổ chức học sinh lớp 7 hoạt động nhóm trong một tiết dạy hình học

ĐẶT VẤN ĐỀ
Trong hệ thống chương trình giáo dục, môn Toán có một vị trí rất quan trọng. Trước hết đó là môn học có tính thực tế cao, nố ảnh hưởng lớn đời sống con người. Môn Toán cung cấp cấp cho học sinh những kiến thức về số tự nhiên đến số thực, về biểu thức đại số, về phương trình, về hàm số, lượng giác, về hình học phẳng, về quan hệ bằng nhau,. 
 * Về kĩ năng : Hình thành và rèn luyện các kĩ năng tính toán và sử dụng bảng số ,máy tính bỏ túi ;thực hiện các phép biến đổi các biểu thức ;giải phương trình và bất phương trình bậc nhất một ẩn ,giải phương trình bậc nhất hai ẩn ;giải hệ phương trình bậc nhất hai ẩn ;vẽ hình ,đo đạc , ước lượng .Bước đầu hình thành khả năng vận dụng kiến thức Toán vào trong đời sống và các môn học khác .
* Về thái độ : Hình thành cho học sinh khả năng quan sát ,dự đoán ,phát triển trí tưởng tượng không gian ;khả năng suy luận lôgíc ;khả năng sử dụng ngôn ngữ chính xác ,bồi dưỡng các phẩm chất của tư duy như linh hoạt ,độc lập và sáng tạo ;bước đầu hình thành thói quen tự học ,diễn đạt chính xác và sảng sủa ý tưởng của mình và hiểu được ý tưởng của người khác .Góp phần hình thành các phẩm chất lao động khoa học cần thiết của người lao động trong thời đại mới.
 Bản thân là một giáo viên dạy Toán cấp THCS, tôi nhận thấy việc học môn hình của học sinh là rất khó khăn , nhất là các em lớp 7. Các em không biết nên bắt đầu từ đâu để chứng minh một bài toán hình, và trong quá trình chứng minh nên trình bày như thế nào cho đúng trình tự, vễ hình như thế nào cho khoa học , . Đã nhiều năm giảng dạy theo phương pháp đổi mới , bản thân học hỏi đồng nghiệp và áp dụng nhiều phương pháp nhưng tôi nhận ra rằng với học sinh lớp 7 trong bộ môn hình học ta dạy theo phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề, hợp tác nhóm nhỏ, ứng dụng công nghệ thông tin , phối hợp trong một tiết học hiệu quả rất cao. Các em rất thích thú, ham học, đặc biệt là khi hoạt động nhóm các em thảo luận rất sôi nổi, phát hiện vấn đề nhanh, đưa ra ý kiến tự nhiên và các em nhớ rất sâu từ những điều mình tìm ra được . Qua đó tôi cũng rút ra được một số kinh nghiệm nhỏ nhưng đem lại hiệu quả khá cao trong việc dạy học tổ chức theo nhóm nhỏ.Sau đây tôi đưa ra “Vài kinh nghiệm tổ chức học sinh lớp 7 hoạt động nhóm trong một tiết dạy hình học” để cùng trao đổi với các bạn đồng nghiệp nhằm góp phần giúp công việc giảng dạy của chúng ta mang lại hiệu quả cao hơn.
NỘI DUNG
I. Cơ sở lí luận 
	Phương pháp dạy học môn Toán ở trường trung học cơ sở phải luôn làm gắn liền việc dạy học kiến thức ,kĩ năng với việc giáo dục ,rèn luyện con người ,với việc phát triển trí tuệ của học sinh .Cần đặc biệt chú ý các điểm sau :
PPDH phải kích thích HS hứng thú học toán ,khơi dậy và phát huy năng lực hoạt động nhận thức độc lập ,năng lực tự học của HS 
Việc dạy học HS trong tập thể (nhóm ,tổ ,lớp) là cần thiết ,có tác dụng giáo dục HS biết đàn kết ,hợp tác ,giúp đỡ nhau trong học tập nhưng việc dạy học phải nhằm phát triển đến mức tối đa mỗi cá nhân HS theo đúng mục tiêu đào tạo .Do đó trong mỗi tiết dạy giáo viên phải quan tâm ,giúp đỡ ,hướng dẫn việc học tập của từng học sinh trong tập thể .
Để điều khiển tốt việc học của HS theo đúng mục tiêu đào tạo ,GV phải thường xuyên nắm được kết quả học tập của HS ,nắm được những thuận lợi và khó khăn vấp váp của HS để kịp thời điều chỉnh việc dạy của mình .Bản thân HS cũng phải thường xuyên biết được kết quả học tập của mình để kịp thời điều chỉnh việc học .Nói cách khác phải đảm bảo tốt mối liên hệ ngược (tức là thông tin phản hồi từ trò tới thầy và từ trò trở lại trò trong quá trình dạy học ).Do đó vấn đề kiểm tra học sinh và giúp học sinh tự kiểm tra có ý nghĩa lớn ,đặc biệt đối với môn Toán có hệ thông kiến thức lôgíc , chặt chẽ nên khi học yêu cầu HS phải thực sự hoạt động trí óc .Quy trình cung là từ ví dụ ,bài tập ,hình ảnh thực tế đi đến kiến thức mới để từ đó khắc sâu kiến thức cho HS .Quá trình chiếm lĩnh tri thức toán học của HS là quá trình tái tạo khái niệm ,tính chất ,định lí ,quy tắc gần giống với quá trình hình thành chính những kiến thức ấy trong lịch sử . GV cần nắm vững kiến thức trọng tâm ,xây dựng hệ thống câu hỏi ,bài tập dẫn dắt HS giải quyết tình huống học tập và áp dụng các biện pháp sư phạm để giáo dục và hình thành tác phong của con người toán học cho học sinh .
Hình học là môn học được coi là có tính trừu tượng cao ,hệ thống kiến thức rộng ,các kiến thức liện hệ chặt chẽ với nhau .Môn hình học có rất nhiều ứng dụng trong thực tế và việc học tốt môn hình sẽ hình thành ở học sinh tính cẩn thận ,phán đoán chính xác ,suy luận lôgíc.
II. Thực trạng
Qua quá trình dạy học môn Toán nhiều năm tôi nhận thấy việc học môn hình của học là rất khó khăn ,các em không biết nên bắt đầu từ đâu để chứng minh một bài toàn hình ,và trong quá trình chứng minh nên vận dụng những kiến thức nào ,nên trình bày lời giải như thế nào cho đúng trình tự . . .Chính những khó khăn đó đã ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng môn Toán nói chung và môn Hình nói riêng ,các em lơ là trong việc học cũng như chuẩn bị bài.Cụ thể theo kết quả điều tra một số lớp trong trường ở cuối học kì I năm học 2006 – 2007 thu được kết quả như sau :
	1. Làm bài tập ở nhà :
Tự giải : 30 %	
Trao đổi với bạn bè để giải: 18,4%	
Chép bài giải từ sách : 51,6%
2. Chuẩn bị dụng cụ học tập ( compa ,êke ,thướt thẳng ,thướt đo độ )
Đầy đủ : 52.41 %	
	Thiếu dụng cụ : 47,59%
3. Học sinh hứng thú học môn hình 
Hứng thú : 35%	
Bình thường : 33,2%	
Không thích : 31,8%
	4. Kết quả học sinh làm được câu hình trong đề kiểm tra học kì I lớp 7 là : 
 Đề bài : 
a) Vẽ tam giác ABC có 
	b) Tính số đo góc BAC.
	c) Dựng tia Ax vuông góc với BC tại H. Trên tia Ax lấy điểm D sao cho HA = HD. Chứng minh rằng 
	d) Trên cạnh AB lấy điểm M sao cho AM = AC. So sánh CM và AD.
Kết quả kiểm tra như sau:
 Làm hết : 7,25%	
	Làm được 2 câu : 16%	
 Làm được 1 câu : 42,33%	
	Không làm : 34,42%
* Nguyên nhân : 
- Do cách dạy của giáo viên chưa thực sự khơi dậy hứng thú học tập cho học sinh 
- Do các em tiếp thu kiến thức một cách thụ động cho nên dẫn đến kiến thức thì có nhưng không biết sử dụng sao cho đúng.
- Do các em chưa quan tâm đúng mức đến môn hình học
	- Các em không tự tin khi giải một bài toán nên không giám phát biểu ,không giám đưa ra ý kiến của bản thân.
 - Trình bày lời giải không khoa học ,thiếu căn cứ và ngộ nhận
	- Mang tư tưởng học để đối phó ,chưa thấy được lợi ích mà môn hình học mang lại cho cuộc sống
 III. Giải pháp
 Để học sinh hứng thú hơn trong việc học môn Hình học và nâng cao chất lượng học bộ môn hình học, đặc biệt là đối với các em học sinh lớp 7 tong thời gian qua tôi đã tiến hành các giải pháp sau:
 1. Khắc phục sự thiếu dụng cụ học tập của học sinh:
 Chuẩn bị dụng cụ là thể hiện sự quan tâm của em đến môn hình học và dần dần em thấy được điều kì diều mà dụng cụ mang lại cho em ,từ đó em thích học môn hình hơn. Ngoài ra khi học hình mà không có dụng cụ thì dể gây ra tình trạng sai lệch trong phán đoán dẫn đến xây dựng chương trình giải sai .
Ví dụ : Chỉ cần compa và thước thẳng (không chia vạch) ta có thể dựng được tia phân giác của góc,dựng được trung điểm của đoạn thẳng,. . .
Để học sinh thường xuyên chuẩn bị dụng cụ đầy đủ cho một tiết học hình thì GV cần phải tiến hành một số biện pháp sau :
Thường xuyên kiểm tra dụng cụ của học sinh trước khi vào bài học mới 
Chỉ ra những điều cần thiết phải có dụng cụ khi học môn hình 
Hướng dẫn HS sử dụng dụng cụ một cách có hiệu quả 
Trong các cuộc thi đố vui để học, đố vui ôn tập ,  tặng những em nghèo học giỏi những dụng cụ của bộ môn toán. 
Thường xuyên trao đổi với cán sự bộ môn Toán để theo dõi ,khắc phục những khó khăn trong quá trình chuẩn bị của HS .
Kết hợp với giáo viên chủ nhiệm lớp để có biện pháp xử lí đối với những em không có dụng cụ .
2. Giải pháp dạy học
 Tùy vào từng bài học mà chúng ta xây dựng kế hoạch hoạt động khác nhau ,phù hợp với nội dung của bài và đồng thời đảm bảo học sinh hiểu và vận dụng được kiến thức bài học một cách thành thạo .Căn cứ vào thực trạng học sinh trong trường ,căn cứ vào tình hình thực tế của trường học ,căn cứ vào tình hình chung của địa phương ,theo tôi thì dạy môn hình học nên chia ra làm hai kiểu bài lên lớp : Một là lên lớp cho một tiết lí thuyết ;Hai là lên lớp cho một tiết giải bài tập
Đối với tiết lí thuyết 
Để học sinh nắm được hệ thống kiến thức của bài và vận dụng kiến thức vào giải bài tập đây là một quá trình rất khó khăn ,đòi hỏi cả người dạy lẫn người học phải cố gắng nỗ lực .Để cho việc cung cấp kiến thức lí thuyết được nhẹ nhàng mà học sinh hứng thú học thì GV cần thực hiện các bước sau :
Bước 1: Tổ chức cho học sinh quan sát ,tiếp thu 
Để thực hiện bước này thì GV cần phải chuẩn bị đồ dùng trực quan một cách chu đáo ,có tính thẩm mỹ( bảng phụ cần phải đẹp,máy chiếu cần phải rõ ràng .) để khơi dậy hứng thú ,trí tò mò toán học của HS để cho các em chủ động tiếp thu kiến thức .Một số vấn đề cần giải quyết khi tiến hành bước này là :
GV cần kết hợp vừa quan sát ,vừa giảng ,vừa luyện ,phân tích chi tiết ,cụ thể giúp HS khắc sâu khái niệm
Đồng thời với việc cung cấp kiến thức mới là củng cố khắc sâu thông qua các ví dụ và phản ví dụ ,chú ý phân tích cái sai lầm thường gặp 
Tổng kết tri thức và các tri thức phương pháp có trong bài .
 Trong quá trình dẫn dắt HS tiếp thu kiến thức thì GV cần phải dùng nhiều câu hỏi khác nhau cho cùng một vấn đề để gợi mở cho HS chiếm lĩnh vấn đề cần tiếp thu ,tạo cho HS cảm giác tự mình phát hiện ra kiến thức mới.
Ví dụ : Khi học bài “Hai góc đối đỉnh” – toán 7 – tập 1,GV đưa ra bản phụ là :
Hai góc đối đỉnh
Hai góc không đối đỉnh
O
2
1
Em hãy nêu nhận xét quan hệ về cạnh, về đỉnh của 
Qua bảng phụ này giáo viên dễ dàng dẫn dắt học sinh tiếp cận khái niệm hai góc đối đỉnh
Giai đoạn này có tác dụng gây hứng thú cho HS ,giúp HS phát hiện kiến thức một cách chủ động nhưng mức độ ghi nhớ kiến thức không lâu dài ,để khắc phục hạn chế này GV cần tiếp hành bước tiếp theo .
Bước 2: Thảo luận nhóm
 Đây là cách để HS trao đổi với nhau về những vấn đề buâng khuâng mà đối với GV các em sợ không giám trao đổi ,đồng thời giúp cho các em thấy được cái hay trong sự vận dụng kiến thức vào bài tập ,giúp các em học yếu có cơ hội khắc sâu kiến thức thông qua ý kiến của các em học khá hơn.Nhưng trong quá trình thảo luận nhóm GV và HS cần lưu ý các điểm sau :
* Đối với GV : 	- Cần phân chia nhóm một cách có chọn lọc để đảm bảo làm sao trong nhóm có đầy đủ các đối tượng ,số lượng từ 2 đến 8 HS
	- Khi giao nhiệm vụ cho nhóm có thể giao cùng một nhiệm vụ hoặc giao cho mỗi nhóm một nhiệm vụ khác nhau 
	- Nội dung câu thảo luận phải rõ ràng ,kích thích được sự ham hiểu biết của HS ,liên quan trực tiếp đến nội dung bài học 
	- Thời gian làm việc của nhóm phải duy trì từ 7 đến 10 phút 
	- Khi gọi HS trả lời nội dung câu hỏi cần phải gọi một cách ngẫu nhiên để kích thích tất cả các đối tượng trong nhóm phải nổ lực tìm hiểu và mang vinh quang về cho nhóm
	- Đánh giá câu trả lời của các nhóm cần phải đảm bảo sự công bằng ,đảm bảo khích lệ được các em trong học tập 
* Đối với HS : 	- Trong quá tình thảo luận các thành viên trong nhóm cần chú ý ,giữ trật tự ,tập trung suy nghĩ
	- Đưa ra ý kiến của bản thân mình để cùng thảo luận (cho dù ý kiến đó thiếu sự chính xác ) để cho học biết được cái sai của bản thân mà kịp thời sửa chửa
	- Trong nhóm thảo luận các thành viên trong nhóm phải tôn trọng ý kiến của nhau có như vậy các bạn học yếu mới có cơ hội bộc lộ kiến thức của bản thân 
	- Trong khi thảo luận cần chú ý giúp đỡ những bạn học yếu hiểu rõ vấn đề 
Ví dụ :Tiết học Định Lí – toán 7 – tập 1
Giáo viên cho học sinh thảo luận hóm theo phiếu học tập sau 
Cho hình vẽ 
Cho DABC vuông tại A 
	Tia Bx là tia đối của tia BA
 GT	By là tia phân giác của góc CBx
	CK ^ By; AH ^ CK
 KL	
Chứng minh :	
1> Ta có : =  (theo GT )
2>Ta có :  ^ ; 
 .. ^  ( theo GT )
Suy ra :  //( căn cứ vào )
3> Do đó : = ( hai góc đồng vị )
4> Vậy : ( căn cứ vào ) (ĐPCM )
 Giáo viên hướng dẫn cách hoạt động như sau :
 Mỗi nhóm 4 em, làm trên phiếu học tập trong vòng 3 phút, hết thời gian giáo viên chọn một phiếu , còn các nhóm trao đổi cho nhau ( nhóm trưởng nhận), sau đó theo dõi kết quả bài giải trên bảng, theo dõi giáo viên sữa sai một nhóm để rút ra kinh nghiệm. Tiếp tục các nhóm trưởng kiểm tra kết quả của nhóm bạn rồi báo cáo kết quả cho giáo viên.
 Khi tiến hành hoạt động thảo luận nhóm một cách thành công thì tiết học trở nên sôi động ,mục tiêu tiết học coi như được giải quyết đến 80%,vấn đề còn lại là làm sao khắc sâu những kiến thức cho HS ,
Chú ý rằng trong mỗi tiết dạy nên chọn phần bài tập phù hợp cho hoạt động này , và phải giải quyết triệt để ý đồ của bài tập đưa ra . Có như thế hoạt động nhịp nhàng , tạo cho học sinh thói quen thảo luận sôi nổi nhưng cũng rất nghiêm túc .( Khuyến khích các em bằng cách ghi điểm cộng, hoặc thưởng tràng pháo tay cho nhóm hoạt động tốt nhất).
 Cũng có nhiều đồng nghiệp cho rằng hoạt động này mang tính hình thức và hiệu quả chưa cao nhưng theo tôi thì nếu chúng ta biết cách xử lý, hướng dẫn các em hoạt động theo một kế hoạch nhất định . 
Yêu cầu để tổ chức thành công và hiệu quả thì mỗi lớp phải có bảng nhóm tốt , dụng cụ mỗi cá nhân đầy đủ; học sinh phải được hướng dẫn cách thức hoạt động cụ thể , nhiệm vụ giáo viên đưa ra không quá phức tạp, có dễ, có khó để các em đều có thể trao đổi với nhau thỏa mái; khi chia nhóm thì cần can thiệp với giáo viên chủ nhiệm sắp xếp chỗ ngồi cho hợp lý, mỗi nhóm phải có đủ đối tượng học sinh ( khá, giỏi, trung bình, yếu) 
Ví dụ trong bài “Tam giác cân” toán 7 tập 2, để học sinh nhận biết về tam giác cân thì giáo viên đưa ra hình vẽ: 
Em hãy nhận xét về cạnh của mỗi tam giác trên hình vẽ.
 Giáo viên phát phiếu học tập cho các em hoạt động nhóm 2 em để cùng nhận xét về cạnh ở mỗi tam giác sau đó các em rút ra kết luận là có hai cạnh bằng nhau.
Từ đó các em tiếp nhận định nghĩa tam giác cân một cách nhanh chóng và nhớ lâu ( vì tự mình tìm ra được, phát hiện được tam giác cân).
 Ví dụ khi dạy bài “Định lý Py ta go” toán 7 tập 1, để học sinh nắm được định lý giáo viên đưa ra một bài tập (trên bảng phụ,kèm phiếu học tập )giao cho mỗi nhóm như sau:
Hãy đo các cạnh còn lại của mỗi tam giác vuông rồi ghi lại kết quả vào bảng sau: 
Cạnh góc vuông
Cạnh góc vuông
Cạnh huyền
3cm
4cm
8cm
6cm
9cm
15cm
Giáo viên cho học sinh hoạt động nhóm 6 em trong vòng 3 phút , chia ra 2 bạn cùng làm ở một hình rồi tổng kết lại báo cáo với giáo viên.
Tiếp đến giữ nguyễn nhóm các em cùng thảo luân làm theo yêu cầu sau:
 Vẽ tam giác vuông ABC có 3 cạnh 3cm, 4cm, 5cm, dựng trên các cạnh về phía ngoài tam giác ABC các hình vuông như hình vẽ .
Rồi tính diện tích của các hình vuông đó
Sau đó giáo viên cho các em so sánh tổng diện tích hai hình vuông dựng trên cạnh góc vuông với diện tích hình vuông dựng trên cạnh huyền.
 Với hai hoạt động này thì học sinh thấy rõ được nội dung của định lý Pi tago và khắc sâu được một định lý hết sức quan trọng này
 Đối với một tiết hướng dẫn giải bài tập 
	b1. Đối với tiết luyện tập:
 Đối với tiết làm bài tập thì GV phải tổ chức ,điều khiển HS vận dụng kiến thức đã học vào giải bài tập để khác sâu kiến thức ,thấy được mốt quan hệ giữa lí thuyết và bài tập .Đồng thời qua tiết học giải bài tập rèn luyện cho HS kĩ năng giải toán và diễn đạt vấn đề toán học thông qua ngôn ngữ của bản thân ,hình thành tính cách và phẩm chất đạo đức cho học sinh .Dạy học những tiết học như thế này GV đi theo trình tự như sau :
Bước 1: Tạo tiền đề xuất phát 
Tổ chức đàm thoại để đưa ra hệ thống lí thuyết của bài cũ của chương 
Chỉ ra những kĩ năng sẽ cần cho việc vận dụng kiến thức vào bài tập 
Ví dụ : Trong bài : Ôn tập chương III – toán 7 – tập 2 
+ Hệ thống lí thuyết cần phải nhắc lại là :
Quan hệ giữa góc và cạnh đối diện trong một tam giác
Quan hệ giữa đường xiên và hình chiếu
Bất đẳng thức tam giác
+ Về kĩ năng :
Yêu cầu học sinh phải vẽ được hình 
Yêu cầu học sinh phán đoán chính xác để sử dụng công thức hợp lí
Yêu cầu học sinh tính toán chính xác
Bước 2: Thực hiện chương trình giải 
	Tổ chức HS độc lập giải bài tập trên cơ sở huy động vốn hiểu biết của HS ,GV theo dõi ,giúp đỡ các em khắc phục những khó khăn nảy sinh và tổ chức cho tập thể HS khai thác các bài tập theo định hướng đã được chuẩn bị ,dự đoán trước.Để tiết học thành công thì chúng ta phải vận dụng sáng tạo các phương pháp dạy học ,cụ thể chúng ta đi các bước sau :
Tìm hiểu đề toán 
Công việc này phải được thực hiện một cách thường xuyên vì có tìm hiểu kỉ đề thì chúng mới có thể khai thác hết các yếu tố của đề cho .Việc tìm hiểu đề chia ra làm ba giai đoạn 
	Giai đoạn 1: Đọc đề
	Giai đoạn 2: Vẽ hình 
	Giai đoạn 3: Dùng kí hiệu để viết lại nội dung bài toán một cách ngắn gọn ,dể hiểu
	Khi vẽ hình thì GV cần dùng những nét đậm hay phấn màu để làm nỗi bật vấn đề cần quan tâm, vẽ hình hết các trường hợp có thể xảy ra và hình vẽ phải mang tính khái quát để khỏi gây ra tình trạng ngộ nhận.Khi dùng kí hiệu để viết lại nội dung của bài thì GV cần hướng dẫn HS chọn kí hiệu một cách hợp lí để tránh gây ra sự nhầm lẫn hoặc hiểu nước đôi .
Ví dụ như với bài “ Quan hệ giữa cạnh và góc đối diện trong một tam giác” toán 7 tập 2, khi học sinh nắm được tính chất giáo viên đưa bài tập củng cố toàn bài như sau:
Cho tam giác ABC có 900, AC = 5 cm và BC = 3 cm. Hãy cho biết trong hai góc A và C góc nào nhỏ hơn?
Giáo viên tổ chức cho các em thảo luận nhóm để cùng tìm lời giải cho bài tập này. Mỗi nhóm 6 em làm việc trong vòng 5 phút, ghi kết quả trên bảng nhóm, sau đó treo các bảng nhóm lên. Giáo viên đưa bài giải mẫu lên rồi cho các em sữa sai ở từng nhóm để rút ra kinh nghiệm trình bày một bài toán hình như thế nào.
để kiến thức trở thành kĩ năng thì người dạy cần thực hiện tiếp bước tiếp theo