Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp học tốt theo nhóm tích cực trong môn Toán có lời văn của học sinh Lớp 4

ài toán thì nhóm xử lý thế nào?
+Tình huống bạn làm bài sai, làm bài cẩu thả  nhóm xử lý thế nào?
+Tình huống tranh luận về một vấn đề khó?
 +Tình huống các bạn không nhận diện được dạng toán ?
 +Giải xong bài toán nhóm sẽ xử lý như thế nào khi mỗi bạn đưa ra mỗi cách giải?....
Sau khi học sinh được tập huấn và làm quen với nhóm có đủ mọi đối tượng học sinh thì những lần sau dù GV chia nhóm theo hình thức nào thì học sinh cũng không có gì khó khăn, bỡ ngỡ.
Phương pháp 2: Định hướng và lựa chọn nhóm trưởng
Nhóm trưởng được xem là “ hạt nhân” của nhóm học tập. Nhóm trưởng hỗ trợ giáo viên trong việc tổ chức, điều hành các hoạt động và giám sát hoạt động nhóm mà còn giúp đỡ những bạn học yếu hơn, nhưng không được làm thay, báo cáo với giáo viên kết quả học tập hay vướng mắc của nhóm trong quá trình học tập cần hỗ trợ. Nhắc nhở thời gian để các thành viên hoạt động tích cực để hoàn thành nhiệm vụ của nhóm trong thời gian cho phép. Một nhóm trưởng đúng nghĩa là phải tạo cơ hội để mọi thành viên tự giác trong tự học, tự tin trong giao tiếp, mạnh dạn tham gia các hoạt động nhóm; tránh những cuộc cãi vã tay đôi giữa các thành viên làm hoạt động nhóm đi lệch hướng. Đối với các bạn nhút nhát thiếu tự tin, cần được nói nhiều, trao đổi nhiều, thể hiện nhiều trong hoạt động nhóm. Không để tình trạng một số thành viên khá làm thay, làm hộ các thành viên khác trong nhóm.
Cách lựa chọn nhóm trưởng của tôi như sau: Trong giai đoạn đầu năm học, những bạn được tôi chọn làm nhóm trưởng thường là những học sinh khá, giỏi, có khả năng điều hành và quản lí nhóm tốt. Tuy nhiên, nếu cố định học sinh này sẽ dễ dẫn đến hoạt động của nhóm là hoạt động của chính nhóm trưởng, không có cơ hội cho các em khác tham gia hoạt động. Bởi vậy, tùy theo giai đoạn của quá trình học tập mà tôi có thể chỉ định học sinh làm nhóm trưởng hoặc tổ chức cho học sinh bình bầu một cách khách quan và dân chủ nhất. Và quá trình bình bầu, giáo viên cần nêu ra các tiêu chí cụ thể để học sinh dựa vào đó tiến hành chính xác nhất.Đồng thời, học sinh cũng sẽ lấy những tiêu chí đó làm hướng phấn đấu trong quá trình học tập để có trở tân nhóm trưởng của nhóm.Nhóm trưởng cũ sẽ giúp đỡ, hướng dẫn cho nhóm trưởng mới hoàn thành nhiệm vụ.
Phương pháp 3: Tập huống cho nhóm trưởng thực hiện nhiệm vụ
- Cách tập huấn cho nhóm trưởng thực hiện nhiệm vụ tôi làm như sau:
+ Hướng dẫn cho bản thân nhóm trưởng xác định vai trò của mình trong nhóm. Đó là vai trò, trách nhiệm điều hành mọi hoạt động học tập của nhóm.
+ Hướng dẫn nhóm trưởng phải điều hành các bạn trong nhóm phải thực hiện tuần tự, từng thao tác để hoàn thành nhiệm vụ. Giám sát các bạn làm việc cá nhân, trình bày ý kiến riêng, thảo luận thống nhất ý kiến.
+ Hướng dẫn nhóm trưởng phân tích đề bài toán, trình bày bài giải, thử lại: Muốn phân tích đề toán đúng cần bám vào đề bài, tìm hiểu nội dung đề bài hỏi. 
 + Hướng dẫn nhóm điều hành hoạt động trong nhóm: Tôi hướng dẫn nhóm trưởng thực hiện các bước như sau:
Làm việc cá nhân:
- Đưa câu lệnh yêu cầu nhóm làm việc cá nhân.
- Nhóm trưởng vừa làm bài của mình vừa có ý quan sát xem các bạn có tự giác làm bài không? Có bạn nào vướng mắc gì không?Có bạn nào thờ ơ không thực hiện thì nhóm trưởng nhắc nhở hoặc hỗ trợ.
 Làm việc cặp đôi:
- Nhóm trưởng đưa câu lệnh cho nhóm chuyển sang hoạt động cặp đôi.
- Có thể phân công cặp đôi cho các bạn thực hiện.
- Lưu ý tùy từng dạng bài mà nhóm trưởng yêu cầu các cặp đôi đổi vở hay đọc bài cho bạn nghe hay hỏi đáp nhau
          VD: Giải các bài toán có nhiều phép tính phức tạp,..cần đổi vở để kiểm tra cho nhau sẽ hiệu quả hơn.
Làm việc nhóm lớn: Tôi hướng dẫn nhóm trưởng thực hiện các bước như sau:
- Nhóm trưởng đưa câu lệnh cho nhóm chuyển sang hoạt động nhóm lớn.
- Yêu cầu 1 cặp trình bày kết quả hoạt động, các nhóm khác nhận xét, bổ sung.
- Đặt ra một số câu hỏi xoay quanh dạng bài,  nội dung của hoạt động học tập đó để các bạn trong nhóm giải thích nhằm kiểm chứng lại sản phẩm học tập đó của phải là của chính các bạn không
          VD: Yêu cầu nêu lại cách làm hoặc yêu cầu giải thích vì sao kết quả  lại như thế? Hoặc với dạng bài này chúng ta nên làm thế nào?
VD: Dạng toán tổng – tỉ số
Phân tích đề bài 
+ Tìm nội dung đầu bài hỏi
+ Tìm điều kiện đầu bài cho.
Tóm tắt sơ đồ
Dựa vào tổng
Dựa vào tỉ số
Trình bày lời giải
B2: Tìm giá trị của 1 phần
B1: Tìm tổng số phần bằng nhau
B3: Tìm số bé và số lớn
Thử lại
* Cụ thể như sau:
a. Phân tích đề
Yêu cầu các bạn trong nhóm đọc kĩ đề bài.
 Yêu cầu các bạn xác định các điều kiện đề bài cho,yêu cầu mà đề bài hỏi. Nhóm trưởng gọi 1 bạn nêu xác định của mình, các bạn còn lại đưa tay biểu quyết. Nếu có bạn không cùng ý kiến thì yêu cầu bạn đó nêu xác định của mình. Các thành viên trong nhóm giúp bạn sửa sai.
Cho
Tỉ số
Tổng
Số lớn
Hỏi
Số bé
b. Tóm tắt đề
- Yêu cầu cầu các thành viên tự vẽ sơ đồ đoạn thẳng vào vở cá nhân. Nhắc các bạn nên vẽ số bé trước, số lớn sau.
- Dựa vào tổng, tỉ số và câu hỏi để hoàn thành sơ đồ.
c. Trình bày bài giải rõ ràng, đầy đủ các bước
Làm cá nhân vào vở bài tập.
B1: Tìm tổng số phần.
B2: Tìm giá trị của 1 phần bằng cách lấy: Tổng của hai số : Tổng số phần bằng nhau.
B3: Tìm số bé, số lớn.
+ Nếu biết giá trị của 1 phần.
Giá trị của 1 phần x lần lượt số phần bằng nhau của số bé, số lớn
+ Nếu đã biết số bé
Lấy: tổng – số bé = số lớn
Nhóm trưởng yêu cầu 2 bạn đổi vở cho nhau kiểm tra bài bạn. Nếu phát hiện bài bạn chưa đúng cần hướng dẫn lại.
Nhóm trưởng yêu cầu làm việc nhóm lớn. Các thành viên nêu bài tập của mình. 
Nhóm trưởng yêu cầu các thành viên giải thích 1 bước làm bất kì.
Một thành viên nhắc lại các bước giải bài toán thuộc dạng tổng – tỉ số. 
Trong quá trình làm việc nhóm nếu có vướng mắc mà nhóm không tự làm được yêu cầu cô hướng dẫn.
d. Thử lại
Ví dụ minh họa:
Hai kho chứa 125 tấn thóc, trong đó số thóc ở kho thứ nhất bằng 2/3 số thóc ở kho thứ hai.Hỏi mỗi kho chứa bao nhiêu tấn thóc?
- Phân tích đề bài:
+ Tổng: 125 tấn thóc
+ Tỉ số: 
+ Số bé: số thóc ở kho thứ nhất
+ Số lớn: số thóc ở kho thứ hai
- Tóm tắt
125 tấn thóc
Số thóc ở kho thứ hai
Số thóc ở kho thứ nhất
Giải
Tổng số phần bằng nhau:
2+ 3 = 5 (phần)
Giá trị của 1 phần
125 : 5 = 25
Số kg thóc ở kho thứ nhất
25 x 2 = 50 (kg )
Số kg thóc ở kho thứ hai
25 x 3 =75 (kg)
 Đáp số:số thóc ở kho thứ nhất: 50 kg
	số thóc ở kho thứ hai : 75 kg
- Thử lại: Tổng : 50 + 75 = 125 kg
- Tập cho nhóm trưởng xem xét các đối tượng toán học dưới nhiều hình thức khác nhau thậm chí ngược nhau và tập diễn đạt các kết luận dưới nhiều hình thức khác nhau. Chẳng hạn: “Số bạn gái bằng 1/3 số bạn trai” cũng có nghĩa là “số bạn trai gấp 3 lần số bạn gái” hay “đáy nhỏ bằng 2/3 đáy lớn ” cũng có nghĩa là “đáy lớn gấp rưỡi đáy nhỏ” hay “đáy lớn gấp 1,5 lần đáy nhỏ”.
- Khi không còn bạn nào trong nhóm có ý kiến, nhóm trưởng chốt lại kết quả sản phẩm chung của nhóm, báo cáo thầy cô.
Phương pháp 4: Hướng dẫn các thành viên trong nhóm thực hiện nhiệm vụ
- Tôn trọng sự tổ chức, điều hành của nhóm trưởng, người nói phải có người nghe, tôn trọng ý kiến cá nhân, thiểu số phải tuân theo đa số. 
- Khi nhóm trưởng đã có câu lệnh cho nhóm, các cá nhân phải tự giác thực hiện theo. Cụ thể:
Khi có câu lệnh làm việc cá nhân:
+ Cá nhân phải tự giác đọc yêu cầu, tự suy nghĩ tìm tòi thực hiện yêu cầu.
+ Nếu thấy khó khăn, hỏi bạn bên cạnh trợ giúp.
+ Bạn bên cạnh không trợ giúp được thì nhờ đến nhóm trưởng hoặc thầy cô.
Khi có câu lệnh làm việc cặp đôi:
+ Các cá nhân phải nhanh chóng thực hiện theo yêu cầu (Đổi vởi, hỏi đáp,..
+ Nhận xét bài cho bạn, nhớ nêu rõ phần nào đúng, phần nào sai.
+ Giúp bạn sửa sai nếu có. Tôi đặc biệt quan tâm hướng dẫn HS cách giúp bạn sửa sai. Đó là: Yêu cầu bạn đọc laị đầu bài, suy nghĩ tính toán lại để phát hiện mình sai ở bước nào? Tuyệt đối không được đọc kết quả đúng cho bạn viết luôn vào vở.
Khi có câu lệnh làm việc nhóm lớn:
+ Các cá nhân phải lắng nghe bạn trình bày để pát hiện những điểm bài mình giống bạn, những điểm bài mình khác bạn để chia sẻ, trao đổi.
+ Tích cực đặt ra những câu hỏi xoay quanh nội dung hoạt động để hiểu rõ hơn, chắc hơn.
+ Lắng nghe nhóm trưởng chốt lại kết quả hoạt động của nhóm để đối chiếu với bài mình một lần nữa.
Phương pháp 5: Các nhóm trong lớp tương tác lẫn nhau
- Trong một lớp học bao giờ cũng có các đối tượng học tập ở các mức độ khác nhau. Dạy học theo mô hình trường học mới đòi hỏi phát huy được năng lực của từng học sinh, cá thể hóa các đối tượng học sinh. Vì vậy, tôi cũng luôn quan tâm đến tiến độ học tập của các nhóm và tổ chức cho các nhóm tương tác lẫn nhau.
- Để việc tương tác giữa các nhóm đạt hiệu quả tôi đã làm như sau:
          + Nhóm nào có tiến độ học tập tốt, hoàn thành nhiệm vụ trước, tôi đến kiểm tra kết quả.
          + Chỉ dẫn cho các thành viên của nhóm đó đến tương tác với các nhóm còn lại. Mục đích xem các nhóm đó có vướng mắc gì không để hỗ trợ hoặc đối chiếu kết quả của mình với nhóm bạn để giúp nhóm bạn sửa sai nếu có.
          + Đặt ra một số câu hỏi xoay quanh nội dung của hoạt động đang tương tác để giao lưu, trao đổi.
          + Sau khi tương tác với nhóm bạn phải báo cáo lại với GV.
Phương pháp 6: Cách các nhóm chia sẻ trước lớp
  Chia sẻ trước lớp cũng là một hình thức tự học sinh trao đổi lại nội dung học tập một lần nữa nhằm mục đích khái quát lại kiến thức, củng cố khắc  sâu. Và cũng thông qua hoạt động chia sẻ toàn lớp của học sinh mà tôi nhận định các em nắm kiến thức kĩ năng ở mức độ nào để chia sẻ tiếp.
- Để việc chia sẻ trước lớp của HS đạt hiệu quả tôi thường hướng dẫn học sinh chủ trì việc chia sẻ thực hiện như sau:
+ Yêu cầu một bạn nêu lại kết quả hoặc cách làm của hoạt động học tập.
+ Đặt các câu hỏi phỏng vấn bạn dạng như: Vì sao bạn làm như vậy? hoặc bạn đã làm thế nào để tìm ra, tính ra? Hoặc dựa vào đâu bạn khẳng định như vậy?hoặc hoạt động này, bạn rút ra điều gì? Hoặc tiết học này giúp bạn hiểu thêm điều gì?
+ Yêu cầu các bạn trong lớp nhận xét, bổ sung.
+ HS chủ trì đó chốt lại theo ý hiểu của bản thân và các bạn trong lớp.
+ Xin ý kiến GV nhận xét bổ sung.
- Giáo viên cần khen ngợi những học sinh biết lắng nghe và đưa ra những câu hỏi thắc mắc phù hợp.
Phương pháp 7: Giáo viên phải hiểu rõ nhiệm vụ của GV khi HS  học theo nhóm
- Khi sinh làm việc trong nhóm, giáo viên  đứng ở 1 vị trí thuận lợi để  quan sát các hoạt động của nhóm, nếu có vấn đề gì thì kịp thời định hướng.
Ví dụ:
+ Nếu thấy các nhóm làm việc thái độ chăm chú và trao đổi sôi nổi thì GV có thể yên tâm.
+ Khi thấy nhóm nào đó làm việc trầm lắng, hay nhốn nháo, hoặc thái độ ngơ ngác khó hiểu lập tức GV phải có mặt kịp thời đặt câu hỏi gợi mở và trợ giúp khó khăn cho nhóm hoặc một vài cá nhân trong nhóm gặp phải.
+ Thực hiện việc đánh giá thường xuyên trong tiết học. Khen ngợi và động viên HS, nhóm HS hoàn thành tốt nhiệm vụ học tập, hoặc có tiến bộ trong học tập hay có tinh thần trợ giúp bạn tích cựcLưu ý việc nhận xét quá trình làm việc của nhóm cũng không nên qua loa, đại khái.Càng đưa ra nhận định cụ thể càng giúp học sinh tích lũy nhiều kinh nghiệm cho những lần làm việc sau.
Phương pháp 8: Thời gian duy trì nhóm và thiết kế nhiệm vụ cho hoạt động nhóm
* Thời gian:
+ Thông thường nhóm cần được duy trì sao cho đủ thời gian để các thành viên giải quyết được yêu cầu bài toán nêu ra.
+ Không nên quá lâu dễ dẫn đến sự nhàm chán, trì trệ thiếu sự năng động, dựa dẫm lần nhau.
* Thiết kế nhiệm vụ cho hoạt động nhóm
+ Nhiệm vụ nhóm phải là các dạng toán mới học hoặc các dạng nâng cao, cần đến sự hợp tác của các em để giải quyết vấn đề.
+ Rút ra được kiến thức, cách giải các dạng toán có lời văn mới (dạng tổng-hiệu, tổng-tỉ, hiệu tỉ).
+ Cùng nhau làm các dạng giải toán có lời văn nâng cao.
Lưu ý: Thiết kế nhiệm vụ cho hoạt động nhóm cần xác định rõ:
Nhiệm vụ cần cho kiểu nhóm nào?
Nhiệm vụ đó phù hợp với nhóm bao nhiêu người?
Nhiệm vụ nhóm cần bao nhiêu thời gian?
Một nhiệm vụ chung cho cả lớp hay mỗi nhóm một nhiệm vụ?
IV. KẾT QUẢ 
- Học sinh bước đầu có những kĩ năng làm việc theo nhóm: Bước đầu bày tỏ quan điểm, ý kiến và trình bày mạch lạc kết quả làm việc của cá nhân, của nhóm.
- Phát huy tính tích cực chủ động tham gia các hoạt động nhóm hiệu quả. Qua đó không chỉ hình thành ở các em kĩ năng giải toán có lời văn mà còn rèn kĩ năng vận dụng kiến thức toán vào thực tế.
- Nhóm trưởng biết điều hành nhóm tốt, biết tổng hợp các kết quả của nhóm. Biết chia sẻ với nhóm bạn và chia sẻ trước lớp tốt.
- Các em hướng thú say mê tìm ra kiến thức mới từ đó chiếm lĩnh kiến thức toán có lời văn một cách nhẹ nhàng, vững chắc. Các em thành thạo hơn trong việc thực hiện giải toán có lời văn. Tạo điều kiện để các em phát triển năng lực cá nhân. Ý thức tự học, tự rèn, tự tin của các em được nâng lên. Đặc biệt là tạo ra sự ham thích, say mê học toán cho các em.
- Việc áp dụng thử nghiệm đề tài : “ Phương pháp học tốt theo nhóm tích cực trong môn toán có lời văn của học sinh lớp 4” đối với HS lớp 4E Trường Tiểu học số 2 Hoài Tân đã nâng cao được chất lượng giải toán có lời văn của học sinh.
V. KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
5.1. Kết luận
- Giáo viên phải vận dụng linh hoạt các phương pháp giảng dạy linh hoạt, phù hơp phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo. Lấy học sinh làm trung tâm, khuyến khích các em tìm tòi và tự rút ra kết luận cho mình. Có như vậy các em mới nhớ kỹ, nhớ lâu những kiến thức mới khám phá.
- Trong khi lên lớp giáo viên cần nói ít, giảng giải ít, thường xuyên làm việc với từng cá nhân học sinh, nhóm học sinh và lớp. Để thực hiện được tốt giáo viên phải vận dụng linh hoạt các phương pháp để lớp học sôi nổi hào hứng, học sinh hăng hái phát biểu nắm chắc bài học, học sinh hiểu bài mới đạt kết quả cao.
Cách dạy này có một số ưu điểm sau:
+ Học sinh nắm chắc được kiến thức trọng tâm của bài.
+ Phát huy được tính chủ động, tích cực trong học tập.
+ Giáo viên không phải nói nhiều mà thay vào đó học sinh sẽ được thực hành nhiều.
+ Tiết học đảm bảo đúng thời gian quy định (không kết thúc sớm), tránh được sự đơn điệu trong bài học, thu hút sự chú ý của học sinh.
5.2. Khuyến nghị
5.2.1. Đối với giáo viên:
- Phải không ngừng học tập, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, để hiểu biết về các PPDH, biết khai thác thông tin trên mạng internet, biết nắm bắt và tìm hiểu đặc điểm tâm lý của từng em HS.
- Nắm vững các phương pháp giảng dạy dạng toán có lời văn ở lớp 4. Áp dụng một cách linh hoạt các phương pháp giảng dạy nhằm đem lại hiệu quả cao trong giờ dạy.
- Tích cực bồi dưỡng, tự bồi dưỡng để nâng cao ttrình độ giải toán có lời văn.
5.2.2. Đối với các cấp lãnh đạo, BGH nhà trường:
 - Quan tâm chỉ đạo công tác bồi dưỡng mũi nhọn thường xuyên.
- Có đầu tư hợp lí cho việc mua sắm phương tiện dạy học và các tài liệu chuyên môn phục vụ cho dạy và học. Thường xuyên tổ chức các chuyên đề, tập trung vào việc đổi mới phương pháp dạy học, lấy đó là một trong những tiêu chí nhằm nâng cao chất lượng dạy và học.
- Nên tổ chức nhiều chuyên đề "đổi mới phương pháp dạy học theo nhóm" hơn nữa, trong mỗi chuyên đề nên tập trung vào việc làm cụ thể, tránh mang nặng tính lí thuyết khó vận dụng.
Trên đây là một số phương pháp mà tôi đã thực nghiệm để giúp các em học tốt theo nhóm tích trong môn toán có lời văn lớp 4. Rất mong được sự đóng góp của các đồng chí, đồng nghiệp để tôi phát huy sáng kiến được tốt hơn.
Tôi xin cam đoan những gì được trình bày trong Sáng kiến là sản phẩm do chính bản thân tôi nghiên cứu, tìm hiểu, ứng dụng và đúc kết, không sao chép của người khác. Nếu có gì sai sót tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm. 
Tôi xin chân thành cảm ơn!
	Hoài Nhơn, Ngày 16 tháng 4 năm 2018
	Người viết
	Trần Thị Mỹ Lý
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Sách giáo khoa Toán lớp 4
- Sách hướng dẫn giảng dạy môn Toán lớp 4 (tập 1+2)
- Sách thiết kế bài giảng môn Toán lớp 4. (tập 1+2)
- Vở bài tập và sách giáo khoa môn Toán lớp 4. (tập 1+2)
- Phương pháp dạy học các môn học ở lớp 4 (tập 1+2) của (NXB- GD)
 - Phương pháp dạy Toán bậc tiểu học - NXB - ĐHSP 2003 .
 - Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh môn Toán, Tiếng Việt Ở tiểu học năm 2002.
 - Giáo trình phương pháp dạy học môn Toán ở Tiểu học - NXH - ĐHSP 2006.
Mục lục
Đánh giá xét duyệt của Tổ chuyên môn
...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Đánh giá xét duyệt của Hội đồng xét duyệt sáng kiến cấp trường
..................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Đánh giá xét duyệt của Hội đồng xét duyệt sáng kiến cấp phòng GD&ĐT 
.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................