Sáng kiến kinh nghiệm Phương pháp dạy bài thực hành môn Hóa học

Môc lôc
 Trang 
 PhÇn I: Lý do chän ®Ò tµi 2 
 PhÇn II: Môc ®Ých nghiªn cøu ®Ò tµi 2 
 PhÇn III: Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3 
 PhÇn IV: Giíi h¹n chuyªn ®Ò 3 
 PhÇn V: C¬ së nghiªn cøu 4 - 5 
 PhÇn VI: Néi dung 5 - 6 - 7
 PhÇn VII: KÕt luËn 7
 PhÇn VIII: Tµi liÖu tham kh¶o 8
I - Lý do chän ®Ò tµi
1 – Lý do kh¸ch quan.
a – Ch­¬ng tr×nh bé m«n ho¸ häc.
 Theo ch­¬ng tr×nh ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc trong nhµ tr­êng vµ ®æi míi s¸ch gi¸o khoa hiÖn nay, viÖc sö dông TBDH trong c¸c tiÕt häc gi÷ vai trß hÕt søc quan träng ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ cao trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Bé m«n Ho¸ häc lµ mét trong c¸c bé m«n mµ viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong c¸c tiÕt häc, ®Æc biÖt lµ trong c¸c tiÕt thùc hµnh cÇn ph¶i thùc hiªn th­êng xuyªn theo ph©n phèi ch­¬ng tr×nh bé m«n.
b - Yªu cÇu ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc.
 Bé m«n ho¸ häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm, c¸c kiÕn thøc ®em ®Õn cho ng­êi häc ®­îc rót ra tõ c¸c thÝ nghiÖm thùc tiÔn, nhÊt lµ qua c¸c tiÕt thùc hµnh ho¸ häc. Mét trong c¸c ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc hiÖn nay lµ ph­¬ng ph¸p lÊy häc sinh lµm trung t©m, ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh vµ ®Ó ph­¬ng ph¸p nµy ®¹t hiÖu qu¶ lµ häc sinh cÇn trùc tiÕp tham gia vµo viÖc sö dông TBDH trong c¸c giê lªn líp trong ®ã cã giê thùc hµnh ë phßng häc bé m«n.
c – Môc tiªu gi¸o dôc.
 Môc tiªu chung cña sù nghiÖp gi¸o dôc hiÖn nay lµ n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc båi d­ìng nh©n tµi. Häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc, lµm chñ kiÕn thøc vµ biÕt vËn dông kiÕn thøc ®· häc vµo thùc tiÔn cuéc sèng. Tr­íc hÕt Häc sinh ph¶i lµm chñ ®­îc c¸c kiÕn thøc rót ra tõ c¸c bµi thùc hµnh. V× ®©y lµ c¬ së ®Ó häc sinh cã thÓ tù nghiªn cøu, t×m tßi ph¸t hiÖn c¸c kiÖn thøc ho¸ häc sau nµy vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c.
2 – Lý do chñ quan.
a – Yªu cÇu trong nhµ tr­êng. 
 HiÖn nay viÖc sö dông TBDH vµo c¸c tiÕt häc lµ mét trong c¸c yªu cÇu kh«ng thÓ thiÕu cña ch­¬ng tr×nh ®æi míi ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc trong nhµ tr­êng.
b – Yªu cÇu bé m«n. 
 M«n Ho¸ ho¸ häc lµ m«n khoa häc thùc nghiÖm, viÖc d¹y häc c¸c tiÕt thùc hµnh gãp phÇn hÕt søc quan träng gióp Häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch biÖn chøng, tr¸nh t×nh tr¹ng häc thuéc, m¸y mãc, siªu h×nh. §©y còng lµ yªu cÇu x¸c ®¸ng cña häc sinh bËc Phæ th«ng nãi chung vµ bËc THCS nãi riªng.
c – C¬ së vËt chÊt cña phßng häc bé m«n.
 §¶m b¶o cho thÇy vµ trß thùc hiÖn ®­îc c¸c tiÕt häc thùc hµnh mét c¸ch hiÖu qu¶.
II – Môc ®Ých nghiªn cøu.
1 - §¸p øng yªu cÇu bé m«n.
 TiÕt Thùc hµnh ho¸ häc lµ kh«ng thÓ thiÕu trong ch­¬ng tr×nh bé m«n ho¸ häc nãi chung. Môc ®Ých nghiªn cøu chuyªn ®Ò: “Ph­¬ng ph¸p d¹y bµi thùc hµnh ho¸ häc” cña c¸ nh©n ng­êi viÕt nh»m ®¸p øng tèt h¬n n÷a yªu cÇu bé m«n trong nhµ tr­êng, gióp häc sinh lÜnh héi kiÐn thøc tèt h¬n, ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn h¬n.
2 – Båi d­ìng chuyªn m«n.
 Tù båi d­ìng kiÕn thøc, n©ng cao chuyªn m«n theo yªu cÇu chung vÒ båi d­ìng chuyªn m«n th­êng xuyªn, tõ ®ã n©ng cao hÊt l­îng gi¶ng d¹y bé m«n Ho¸ häc trong nhµ tr­êng THCS.
III – Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu.
1 – Dùa trªn c¸c tiÕt d¹y – häc thùc hµnh trong nhµ tr­êng: 
 XuÊt ph¸t tõ c¸c tiÕt thùc hµnh ®Ó cã ®­îc hiÓu biÕt, n¾m ®­îc c¸c yªu cÇu kh¸ch quan, chñ quan ®Ó vËn dông vµo tiÕt d¹y mét bµi thùc hµnh cô thÓ. N¾m b¾t ®­îc kü n¨ng thùc hµnh cña häc sinh, hiÓu biÕt cña häc sinh gióp cho viÖc gi¶ng d¹y mét bµi thùc hµnh cã ®­îc hiÑu qu¶ cao h¬n.
2 – C¬ së lÝ luËn.
 Häc sinh nhËn thøc c¸c vÊn ®Ò khoa häc theo nhiÒu con ®­êng kh¸c nhau, nh­ng tùu chung lµ: Tõ trùc quan ®Õn t­ duy vµ tõ t­ duy trë l¹i viÖc ¸p dông c¸c kiÕn thøc vµo trong thùc tÕ. §ã lµ con ®­êng biÖn chøng duy vËt , vµ viÖc thùc hµnh ho¸ häc kh«ng thÓ n»m ngoµi quy luËt ®ã.
IV – Giíi h¹n chuyªn ®Ò.
 Do khu«n khæ ®Ò tµi, ®ång thêi ®Ó viÖc nghiªn cøu chuyªn ®Ò ®­îc chuyªn s©u h¬n, t«i chØ xin phÐp giíi h¹n nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p d¹y mét bµi thùc hµnh ho¸ häc thuéc ch­¬ng tr×nh m«n Ho¸ häc líp 9.
V – C¬ së nghiªn cøu.
1 – XuÊt ph¸t tõ ch­¬ng tr×nh bé m«n ho¸ häc nãi chung vµ c¸c bµi thùc hµnh ho¸ häc khèi 9 nãi riªng. Theo Ph©n phèi ch­¬ng tr×nh m«n hãa häc líp 9 cña Bé GD&DDT. m«n hãa häc 9 cã c¸ bµi thùc hµnh hãa häc sau:
Bµi thùc hµnh 1: 
 “Bµi 7. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña «xit vµ axit” (TiÕt 9)
Bµi thùc hµnh 2:
 “Bµi 14. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña Baz¬ vµ muèi” (TiÕt 19)
Bµi thùc hµnh 3: 
 “Bµi 23. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña Nh«m vµ s¾t” (TiÕt 29)
Bµi thùc hµnh 4:
 “Bµi 33. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña Phi kim vµ hîp chÊt cña chóng” 
 (TiÕt 42) 
Bµi thùc hµnh 5: 
 “Bµi 43. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña Hi®rocacbon” (TiÕt 53)
Bµi thùc hµnh 6: 
 “Bµi 49. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña R­îu vµ axit” (TiÕt 60)
Bµi thùc hµnh 7: 
 “Bµi 55. Thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña Gluxit” (TiÕt 67)
2 – Mét sã kiÕn thøc vÒ phßng thùc hµnh hãa häc.
a – Nguyªn t¾c an toµn.
 + B¶o qu¶n: Phßng thùc hµnh hãa häc ph¶o ®¶m b¶o an toµn hãa chÊt, ch¸y næ ®éc h¹i.
 + Sö dông: Ng­êi d¹y vµ ng­êi häc n¾m v÷ng thao t¸c thùc hµnh, tr¸nh g©y tai n¹n trong tiÕt thùc hµnh.
 + Cã hiÓu biÕt tèi thiÓu vÒ c¸ch xö lÝ khi cã s¬ suÊt x¶y ra.
b) Ph©n lo¹i hãa chÊt (C¨n cø vµo tr¹ng th¸i tån tr¹i ë ®iÒu kiÖn th­êng, hãa chÊt ®­îc ph©n thµnh c¸c lo¹i chÝnh sau).
 + Hãa ChÊt láng: N­íc, c¸c dung dÞch axit(HCl,H2SO4, CH3COOH), dung dÞch Brom, R­îu CH3CH2OH,...
 + Hãa chÊt R¾n: Kim lo¹i (Fe, Al, Cu, Zn, Na,...), Muèi khan (CaCO3, Na2CO3, KMnO4,...). Baz¬ (NaOH), oxit baz¬ (CaO),...
 + Hãa chÊt khÝ: Sinh ra khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, cã thÓ g©y ch¸y næ, ®éc h¹i ( khÝ: Cl2, CO2, SO2, H2,...)
c- Ph©n lo¹i dông cô:
 + Dông cô thñy tinh: èng nghiÖm, cèc, èng sinh hµn, èng dÉn khÝ, b×nh thñy tinh,...
 + Dung cô b»ng kim lo¹i: Gi¸ thÝ nghiÖm, kÑp s¾t,...
 + Dông cô b»ng gç: KÑp gç, gi¸ èng nghiÖm,... 
VI – Néi dung chuyªn ®Ò.
 Ph­¬ng ph¸p d¹y bµi thùc hµnh: TÝnh chÊt hãa häc cña Baz¬ vµ axit
1- ChuÈn bÞ dông cô vµ hãa chÊt (§¶m b¶o cho 5 nhãm Häc sinh lµm thÝ nghiÖm).
a – Dông cô.
 + èng nghiÖm nhá : 5 x 6 = 30
 + èng nhá giät : 10 x 6 = 60
 + Gi¸ èng nghiÖm : 1 x 6 = 6
 + Cèc ®ùng hãa chÊt: 7 x 6 = 42
 + B×nh ®ùng hãa chÊt: 2 x 6 = 12
 + GiÊy thÊm
b – Hãa chÊt.
 + N­íc cÊt.
 + Dung dÞch axit: HCl, H2SO4
 + Dung dÞch muèi: FeCl3, CuSO4, BaCl2, Na2SO4.
 + Dung dÞch NaOH
c – PhiÕu häc tËp: 6 (phiÕu)
d – MÉu b¶n t­êng tr×nh: 6 (b¶n)
2 - TiÕn tr×nh lªn líp
Ho¹t ®éng cña Gi¸o viªn
Ho¹t ®éng cña Häc sinh
1) TÝnh chÊt hãa häc cña baz¬.
 * ThÝ nghiÖm 1: Natrih®roxit t¸c dông víi muèi (S¾t III clorua). 
 * ThÝ nghiÖm 2: §ång II h®roxit t¸c dông víi axit (HCl) 
+ H§ 1: GV H­íng dÉn thao t¸c, c¸c b­íc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 1.
- Nhá vµi giät dd NaOH vµo èng nghiÖm chøa 1ml dd FeCl3
- L¾c nhÑ, quan s¸t hiÖn t­îng.
- Gi¶i thÝch, viÕt ptp­ x¶y ra vµo phiÕu häc tËp.
+ H§ 1: GV H­íng dÉn thao t¸c, c¸c b­íc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 2.
- Cho mét Ýt Cu(OH)2 vµo èng nghiÖm, nhá vµi giät dd HCl vµo.
- L¾c nhÑ, quan s¸t hiÖn t­îng.
- Gi¶i thÝch, viÕt ptp­ x¶y ra vµo phiÕu häc tËp.
- Chó ý: axit HCl g©y báng ra, cÇn chó khi taho t¸c thÝ nghiÖm.
GV yªu cÇu c¸c nhãm khi thùc hiÖn xong b¸o cho GV biÕt, c¸c nhãm cö ®¹i diÖn b¸o c¸c kÕt qu¶ tr­íc líp.
- Häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
- Quan s¸t hiÖn t­îng x¶y ra.
- Gi¶i thÝch vµ viÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng vµo phiÕu häc tËp.
3NaOH + FeCl3 Fe(OH)3 + 3NaCl
 (dd) (dd) (r: n©u ®á) (dd)
- Häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
- Quan s¸t hiÖn t­îng x¶y ra.
- Gi¶i thÝch vµ viÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng vµo phiÕu häc tËp.
Cu(OH)2 + 2HCl CuCl2 + 2H2O
 (dd) (dd) (dd: xanh) (l)
2) TÝnh chÊt hãa häc cña muèi.
 * ThÝ nghiÖm 3 : §ång II sunfat t¸c dông víi kim lo¹i 
+ H§ 3: GV H­íng dÉn thao t¸c, c¸c b­íc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 3.
- Ng©m mét l¸ Nh«m s¹ch èng nghiÖm cã chøa 1ml dd CuSO4.
- §Ó trªn gi¸ èng nghiÖm mét thêi gian. 
- Sau ®ã tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm tiÕp theo.
- Häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
 * ThÝ nghiÖm 4 : Dung dÞch Bari clorua t¸c dông víi dung dÞch muèi (Na2SO4). 
 * ThÝ nghiÖm 3 : Dung dÞch Bari clorua t¸c dông víi dung dÞch axit (H2SO4). 
+ H§ 4: GV H­íng dÉn thao t¸c, c¸c b­íc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 4.
- Nhá vµi giät dd BaCl2 vµo èng nghiÖm chøa 1ml dd CuSO4
- Quan s¸t hiÖn t­îng.
- Gi¶i thÝch, viÕt ptp­ x¶y ra vµo phiÕu häc tËp.
+ H§ 5: GV H­íng dÉn thao t¸c, c¸c b­íc tiÕn hµnh thÝ nghiÖm 5.
- Nhá vµi giät dd BaCl2 vµo èng nghiÖm chøa 1ml dd H2SO4
- Quan s¸t hiÖn t­îng.
- Gi¶i thÝch, viÕt ptp­ x¶y ra vµo phiÕu häc tËp.
GV: Yªu cÇu HS quay trë l¹i quan s¸t hiÖn t­îng x¶y ra cña thÝ nghiÖm 3, Gi¶i thÝch, viÕt ptp­ x¶y ra vµo phiÕu häc tËp.
- Häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
- Quan s¸t hiÖn t­îng x¶y ra.
- Gi¶i thÝch vµ viÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng vµo phiÕu häc tËp.
BaCl2 + CuSO4 BaSO4 + CuCl2
 (dd) (dd) (r: tr¾ng) (dd)
- Häc sinh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
- Quan s¸t hiÖn t­îng x¶y ra.
- Gi¶i thÝch vµ viÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng vµo phiÕu häc tËp.
BaCl2 + H2SO4 BaSO4 + 2HCl
 (dd) (dd) (r: tr¾ng) (dd)
- Quan s¸t hiÖn t­îng x¶y ra.
- Gi¶i thÝch vµ viÕt ph­¬ng tr×nh ph¶n øng vµo phiÕu häc tËp.
2Al + 3CuSO4 Al2(SO4)3 + 3Cu
 (dd) (dd) (dd) (r: ®á) 
3 – Yªu cÇu Häc sinh:
 + ViÕt t­êng trinh theo mÉu.
 + VÖ sinh phßng häc, dông cô, hãa chÊt.
VII – KÕt luËn
 C¨n cø vµo môc tiªu gi¸o dôc vµo yªu gi¶ng d¹y bé m«n hãa häc trong nhµ tr­êng, viÖc gi¶ng d¹y thùc hµnh hãa häc ®· gãp mét vai trß quan träng nh»m n©ng cao chÊt l­îng gi¶ng d¹y m«n hãa häc ë khèi 9 nãi riªng vµ m«n hãa häc toµn cÊp THCS nãi chung. Thùc hiÖn tèt c¸c tiÕt d¹y thùc hµnh sÏ gióp häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng, s¸ng t¹o, lµm chñ ®­îc thao t¸c thÝ nghiÖm, cã vèn hiÓu biÕt thùc tiÔn tõ ®ã vËn dông vµo viÖc g¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng trong cuéc sèng.
VIII – Tµi liÖu tham kh¶o
 1. S¸ch gi¸o khoa hãa häc 9.
 2. Danh s¸ch sö dông TBDH tèi thiÓu.
 3. S¸ch gi¸o viªn hãa häc 9.
 4. Ph©n phèi ch­¬ng tr×nh bé m«n hãa häc 9.
 5. Bµi d¹y mÉu trªn ®Üa VCD cña Bé GD&DDT.