Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp giúp đỡ học sinh khắc phục khó khăn khi giải các bài toán điển hình ở Lớp 3

 PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài
 Năm học 2022 – 2023 là năm đầu tiền thực hiện chương trình GDPT 2018, 
một năm học tập trung nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động giáo dục. 
Cùng với việc đổi mới mục tiêu và nội dung dạy học, vấn đề đổi mới phương 
pháp dạy học, lấy người học làm trung tâm được đặt ra một cách bức thiết. Bản 
chất của việc lấy người học làm trung tâm là phát huy cao độ tính tự giác, tích 
cực, độc lập sáng tạo của học sinh trong học tập. 
 Quá trình dạy học Toán lớp 3 góp phần thiết thực vào việc hình thành 
phương pháp suy nghĩ, phương pháp học tập và làm việc tích cực, chủ động, 
khoa học, sáng tạo cho học sinh. Cho nên, giáo viên cần tổ chức hoạt động học 
tập thường xuyên tạo ra các tình huống có vấn đề, tìm các biện pháp lôi cuốn học 
sinh tự phát hiện và giải quyết vấn đề bằng cách hướng dẫn học sinh tìm hiểu kĩ 
năng vấn đề đó, huy động các kiến thức và các công cụ đã có để tìm ra con 
đường hợp lí nhất giải đáp từng câu hỏi đặt ra trong qua trình giải quyết vấn đề, 
diễn đạt các bước đi trong cách giải, tự mình kiểm tra lại các kết quả đã đạt 
được, cùng các bạn rút kinh nghiệm về phương pháp giải.Từ đó không thể nói 
mọi học sinh đều tiếp thu kiến thức được như nhau. Trong điều kiện học tập như 
nhau, có học sinh có thể nắm kiến thức toán học rất nhanh chóng và sâu sắc mà 
không cần một sự cố gắng đặc biệt, trong khi các em khác lại không đạt được kết 
quả như vậy mặc dù cố gắng nhiều, đó chính là các em học chậm về môn 
toán.Vậy làm thế nào để giúp những học sinh chậm về môn toán có thể tiếp thu 
được những kiến thức và kỹ năng tối thiểu chương trình và sách giáo khoa quy 
định. Đó là điều không chỉ bản thân chúng tôi trăn trở suy nghĩ mà còn là nỗi lo 
chung của toàn bộ giáo viên khi trong lớp mình có những học sinh chậm tiêp thu 
kiến thức của môn toán. Việc vận dụng sự đổi mới công tác dạy và phụ đạo học 
sinh đó không chỉ là trách nhiệm mà còn là bổn phận, nghĩa vụ của người thầy. 
Mặt khác, nếu quan tâm đến việc phụ đạo học sinh chậm thì sẽ làm cho các em 
 1 Đối tượng học sinh chưa hoàn thành thường là những em có hoàn cảnh khó 
khăn về kinh tế, cha mẹ ly hôn, cuộc sống không ổn định hoặc là gia đình người 
đồng bào dân tộc thiểu số, ít quan tâm đến việc học.
Ngoài ra, các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục: Đội ngũ giáo viên, cơ sở 
vật chất, chất lượng đầu vào.
 Trước những thách thức đó đòi hỏi người thầy phải nỗ lực bản thân, kiên 
trì, bền bỉ cùng nhà trường khắc phục khó khăn và từng bước nâng cao chất 
lượng giáo dục.
 Biện pháp 2: Biện pháp phụ đạo HS chưa hoàn thành bài học trong 
môn Toán về các dạng toán điển hình.
 Hàng ngày tôi dành ra 15 phút đầu giờ truy bài để kèm cặp thêm những 
em chưa hoàn thành môn Toán, tôi đến sớm hơn và lên lớp để hướng dẫn các em 
các dạng bài tập cơ bản trong chương trình và giảng dạy theo kế hoạch đã định.
 Ví dụ: Các dạng toán điển hình như rút về đơn vị, giải toán liên quan đến 
yếu tố hình học, đại số
 Trong những đợt thao giảng, dự giờ của giáo viên ở trường và qua thăm 
các lớp khối 3 tôi nắm được chất lượng của học sinh, tôi nhận thấy việc dạy học 
dạng toán rút về đơn vị là hết sức cần thiết. Ở lứa tuổi học sinh tiểu học, tư duy 
của các con còn hạn chế về mặt suy luận, phân tích việc dạy “Toán rút về đơn vị 
” góp phần giúp học sinh phát triển được năng lực tư duy, khả năng quan sát, trí 
tưởng tượng cao và kỹ năng thực hành số học đặt nền móng vững chắc cho các 
em học tốt môn toán ở các cấp học cao hơn.
 - Hướng dẫn học sinh nắm chắc phương pháp chung để giải các bài 
toán:
 Mỗi bài toán các em có làm tốt được hay không đều phụ thuộc vào các
phương pháp giải toán được vận dụng ở mỗi bước giải bài toán đó. Cho nên, 
chúng ta cần hướng dẫn học sinh nắm được các bước giải bài toán như sau:
 3 * Phân tích bài toán: Sau khi tóm tắt đề bài xong, các em tập viết phân tích đề 
bài để tìm ra cách giải bài toán. Cho nên, ở bước này, giáo viên cần sử dụng 
phương pháp phân tích và tổng hợp, thiết lập cách tìm hiểu, phân tích bài toán 
theo sơ đồ dưới dạng các câu hỏi thông thường:
 - Bài toán cho biết gì? - Bài toán hỏi gì?
 - Muốn tìm cái đó ta cần biết gì?
 - Muốn tìm cái chưa biết ta cần dựa vào đâu? Làm như thế nào?.....
 Hướng dẫn học sinh phân tích xuôi rồi tổng hợp ngược lên, từ đó các em 
 nắm bài kĩ hơn, tự các em giải được bài toán.
* Viết bài giải: Dựa vào sơ đồ phân tích, quá trình tìm hiểu bài, các em sẽ 
dễ dàng viết được bài giải một cách đầy đủ, chính xác. Giáo viên chỉ việc yêu 
cầu học sinh trình bày đúng, đẹp, cân đối ở vở là được, chú ý câu trả lời ở các 
bước phải đầy đủ, không viết tắt, chữ và số phải đẹp. 
* Kiểm tra lời giải và đánh giá cách giải:
 Qua quá trình quan sát học sinh giải toán, chúng ta dễ dàng thấy rằng học 
sinh thường coi bài toán đã giải xong là khi tính ra đáp số hay tìm được câu trả 
lời. Khi giáo viên hỏi: “ Em có tin chắc kết quả là đúng không?” thì nhiều em 
lúng túng. Vì vậy việc kiểm tra, đánh giá kết quả là không thể thiếu khi giải toán 
và phải trở thành thói quen đối với học sinh. Cho nên khi dạy giải toán, chúng ta 
cần hướng dẫn các em thông qua các bước:
 - Đọc lại lời giải.
 - Kiểm tra các bước giải xem đã hợp lí yêu cầu của bài chưa, các câu văn 
diễn đạt trong lời giải đúng chưa.
 - Thử lại các kết quả vừa tính từ bước đầu tiên.
 - Thử lại kết quả đáp số xem đã phù hợp với yêu cầu của đề bài chưa.
 Đối với học sinh giỏi, giáo viên có thể hướng các em nhìn lại toàn bộ bài giải, 
tập phân tích cách giải, động viên các em tìm các cách giải khác, tạo điều kiện 
phát triển tư duy linh hoạt, sáng tạo, suy nghĩ độc lập của học sinh. 
 5 * Hướng dẫn học sinh giải bài toán 1: Có 35 lít mật ong chia đều vào 7 can.
Hỏi mỗi can có mấy lít mật ong?
- Giáo viên yêu cầu học sinh đọc đề bài.
- Hướng dẫn học sinh tóm tắt bài toán (sử dụng phương pháp hỏi đáp):
 + Bài toán cho biết gì? (35 lít mật ong đổ đều vào 7 can).
 + Bài toán hỏi gì? ( mỗi can chứa bao nhiêu lít mật ong).
 + Giáo viên yêu cầu học sinh nêu miệng phần tóm tắt để giáo viên ghi bảng:
 7 can : 35 l mật ong
 1 can : ... l mật ong ?
- Hướng dẫn học sinh phân tích bài toán để tìm phương pháp giải bài toán.
- Giáo viên yêu cầu học sinh làm bài.
- Giáo viên đưa bài giải đối chiếu.
 Bài giải
 Số lít mật ong có trong mỗi can là:
 35 : 7 = 5 (l)
 Đáp số: 5 lít mật ong.
- Giáo viên củng cố cách giải: Để tìm mỗi can chứa bao nhiêu lít mật ong ta làm 
phép tính gì? ( phép tính chia).
- Giáo viên giới thiệu: Bài toán cho ta biết số lít mật ong có trong 7 can, yêu cầu 
chúng ta tìm số lít mật ong trong mỗi can, để tìm được số lít mật ong trong mỗi 
can, chúng ta thực hiện phép chia. Bước này gọi là rút về đơn vị, tức là tìm giá 
trị của một phần trong các phần bằng nhau.
- Giáo viên cho học sinh nêu miệng kết quả một số bài toán đơn giản để áp dụng, 
củng cố như: 
Bài 1: Có 300 kg gạo chia đều vào 5 bao. Hỏi mỗi bao gạo như thế đựng được 
bao nhiêu ki - lô - gam gạo?
 + Giáo viên yêu cầu học sinh đọc kĩ đề toán và nêu miệng phần tóm tắt và 
giải bài toán: 
 7 - Học sinh nêu lần lượt bài giải. Giáo viên ghi bảng.
 Bài giải
 Số lít mật ong có trong mỗi can là:
 35 : 7 = 5 (l)
 Số lít mật ong có trong hai can là: 
 5 x 2 = 10 (l)
 Đáp số:10 lít mật ong.
- Yêu cầu học sinh nêu bước nào là bước rút về đơn vị ( Bước tìm số lít mật ong 
trong 1 can gọi là bước rút về đơn vị.)
- Hướng dẫn học sinh củng cố dạng toán – kiểu bài 1:
 Các bài toán có liên quan đến rút về đơn vị thường được giải bằng 2 bước:
 + Bước 1: Tìm giá trị một đơn vị (giá trị một phần trong các phần bằng 
nhau) - Thực hiện phép chia.
 + Bước 2: Tìm giá trị của nhiều đơn vị cùng loại (giá trị của nhiều phần 
bằng nhau) - Thực hiện phép nhân.
- Hướng dẫn học sinh làm bài tập áp dụng.
- Giáo viên ghi tóm tắt lên bảng, học sinh nêu kết quả và giải thích cách làm 
Bài 1: Có 45 kg ngô chia đều trong 3 túi. Hỏi với 8 túi như thế đựng được bao 
nhiêu ki-lô-gam ngô?
 Tóm tắt Bài giải
 3 túi : 45 kg Số ki-lô-gam ngô có trong mỗi túi là:
 8 túi : kg ngô? 45 : 3 = 15 ( kg)
 Số ki-lô-gam ngô có trong 8 túi là:
 15 x 8 = 120 ( kg)
 Đáp số: 120 kg ngô
Bài 2: Có 20 gói bánh đựng trong 4 thùng. Hỏi 12 thùng như thế đựng được bao 
nhiêu gói bánh?
 9 Bước 1: ( Bước rút về đơn vị) : Tìm giá trị 1 đơn vị (Giá trị 1 phần). Thực 
hiện phép tính chia.
 Bước 2: Tìm nhiều đơn vị (từ 2 trở lên) . Thực hiện phép nhân.
+ Nhấn mạnh cốt chính của kiểu bài 1 là tìm giá trị của nhiều đơn vị (nhiều 
phần).
- Khi học sinh đã nắm chắc kiểu bài 1 thì các em dễ dàng giải được kiểu bài 2.
 - Hướng dẫn học sinh luyện tập so sánh phương pháp giải 2 kiểu bài : 
 Để học sinh luyện tập tốt 2 kiểu bài này, tôi đã hướng dẫn các em so sánh 
 các bước giải và nhận ra đặc điểm của mỗi kiểu bài:
 Các Kiểu bài 1 Kiểu bài 2
 bước ( Tìm giá trị của các phần) ( Tìm số phần)
 1 -Tìm giá trị của 1 phần: ( phép -Tìm giá trị của 1 phần: ( phép 
 chia) (Đây là bước rút về đơn vị) chia) (Đây cũng là bước rút về 
 đơn vị)
 2 -Tìm giá trị của 1 phần -Tìm số phần. 
 (phép nhân) (Phép chia)
 Lấy giá trị 1 phần nhân với số Lấy giá trị các phần chia cho giá 
 phần trị 1 phần.
 Sau đó, tôi yêu cầu học sinh học thuộc để áp dụng nhận dạng kiểu bài và 
giải các bài toán đó. Khi luyện tập, tôi tiến hành cho học sinh luyện 2 bài tập 
song song với nhau, mục đích là để các em vừa làm, vừa nhận dạng, so sánh. Sau 
mỗi lần luyện tập như vậy, chúng ta lại củng cố kiến thức một lần cho các em, 
chắc các em không còn nhầm lẫn nữa.
 - Không nắm được cấu tạo số tự nhiên ( cách đặt tính) 
Trong lớp chủ nhiệm có một số em thì hầu như là không biết tính khi học toán. 
Nguyên nhân thì có rất nhiều, bản thân chỉ xin nêu một số nguyên nhân tiêu 
 11