Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng việt ở trường

 PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài:
 Theo "chiến lược con người" của Đảng và Nhà nước ta đã chỉ rõ với mục 
tiêu: "Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài" đã được cụ thể 
hoá trong nhiều văn kiện của Đảng và Nhà nước. Đặc biệt trong xu thế hội 
nhập quốc tế mục tiêu "Bồi dưỡng nhân tài" càng được Đảng và Nhà nước 
quan tâm lớn "Hiền tài là nguyên khí quốc gia". Đất nước muốn phồn thịnh 
đòi hỏi phải có những nhân tố thích kế để có hướng đi, có những người tài để 
giúp nước. Hiện nay, chúng ta đang trong xu thế hội nhập nền kinh tế quốc tế, 
gia nhập WTO thì nhân tài là một trong những yếu tố để chúng ta có thể tiếp 
cận với sự tiến bộ của KHCN của các nước trong khu vực và trên thế giới.
 Thực hiện mục tiêu đó, nhà trường của chúng ta đang cố gắng hướng đến 
sự phát triển tối đa những năng lực tiềm tàng trong mỗi học sinh. Ở các 
trường tiểu học hiện nay, đồng thời với nhiệm vụ PCGDTH, nâng cao chất 
lượng đại trà, việc chăm lo bồi dưỡng học sinh giỏi đang được nhiều cấp bộ 
chính quyền và nhân dân địa phương quan tâm nhưng nguyên nhân sâu xa 
nhất đó chính là thực hiện mục tiêu giáo dục mà Đảng và Nhà nước đã đề ra.
 Thực tế hiện nay ở các trường tiểu học về công tác bồi dưỡng học sinh 
giỏi đã được chú trọng song vẫn còn những bất cập nhất định như: cách tuyển 
chọn, phương pháp giảng dạy còn yếu kém, chưa tìm ra được hướng đi cụ thể 
cho công tác này, phần lớn chỉ làm theo kinh nghiệm. Từ những bất cập trên 
dẫn đến hiệu quả bồi dưỡng không đạt được như ý muốn.
 Đặc biệt hiện nay, nhiều nhà nghiên cứu đã cho ra những công trình 
nhằm phục vụ cho lĩnh vực này. Tuy nhiên tuỳ từng địa phương cụ thể có 
những cách áp dụng khác nhau nên việc vận dụng gặp không ít khó khăn. 
Xuất phát từ những lý do cơ bản trên, chúng tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu 
"Một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi Tiếng việt ở trường".
 2. Mục đích nghiên cứu:
 Đề xuất một số biện pháp bồi dưỡng học sinh giỏi tiếng Việt tiểu học
 3. Nhiệm vụ và phạm vi nghiên cứu:
 3.1. Nhiệm vụ nghiên cứu:
 3.1.1. Nghiên cứu cơ sở tâm lý học học sinh tiểu học. Nghiên cứu cơ sở 
ngôn ngữ học.
 3.1.2. Điều tra thực trạng dạy và học của công tác bồi dưỡng học sinh 
giỏi môn tiếng Việt ở tiểu học.
 1 PHẦN NỘI DUNG
 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN
 1.1. Cơ sở tâm lý học:
 1.1.1. Đặc điểm nhận thức của học sinh tiểu học:
 1.1.1.1. Chú ý của học sinh tiểu học:
 a. Khái niệm chú ý: Chú ý là một trạng thái tâm lý của học sinh giúp các 
em tập trung vào 1 hay một nhóm đối tượng nào đó để phản ánh các đối tượng 
này một cách tốt nhất.
 Ở học sinh tiểu học có 2 loại chú ý: chú ý không chủ định và chú ý có chủ định.
 b. Đặc điểm chú ý của học sinh tiểu học:
 - Cả 2 loại chú ý đều được hình thành và phát triển ở học sinh tiểu học, 
chú ý không chủ định đã có trước 6 tuổi và tiếp tục phát triển, những gì mới 
lạ, hấp dẫn dễ dàng gây chú ý không chủ định của học sinh. Do có sự chuyển 
hoá giữa 2 loại chú ý này nên khi học sinh chú ý không chủ định, giáo viên 
đưa ra câu hỏi để hướng học sinh vào nội dung bài học thì chú ý không chủ 
định chuyển hoá thành chú ý có chủ định. Chú ý có chủ định ở giai đoạn này 
được hình thành và phát triển mạnh. Sự hình thành loại chú ý này là đáp ứng 
nhu cầu hoạt động học, ở giai đoạn đầu cấp chú ý có chủ định được hình 
thành nhưng chưa ổn định, chưa bền vững. Vì vậy để duy trì nó nội dung mỗi 
tiết học phải trở thành đối tượng hoạt động của học sinh. ở cuối cấp chú ý có 
chủ định bắt đầu ổn định và bền vững.
 - Các thuộc tính chú ý được hình thành và phát triển mạnh ở học sinh tiểu 
học. ở giai đoạn đầu cấp khối lượng chú ý của học sinh còn hạn chế, học sinh 
chưa biết tập trung chú ý của mình vào nội dung bài học chưa có khả năng 
phân phối chú ý giữa các hoạt động diễn ra cùng một lúc. ở giai đoạn 2 của 
cấp học khối lượng chú ý được tăng lên, học sinh có khả năng phân phối chú 
ý giữa các hành động, biết định hướng chú ý của mình vào nội dung cơ bản 
của tài liệu.
 1.1.1.2. Trí nhớ của học sinh tiểu học.
 a. Khái niệm trí nhớ:
 Trí nhớ là quá trình tâm lý giúp học sinh ghi lại, giữ lại những tri thức 
cũng như cách thức tiến hành hoạt động học mà các em tiếp thu được khi cần 
có thể nhớ lại được, nhận lại được.
 Có 2 loại trí nhớ: trí nhớ có chủ định và trí nhớ không chủ định.
 3 - Tính trực quan trong hình ảnh trìu tượng giảm dần từ cấp 1 đến lớp 5; ở 
học sinh đầu cấp tiểu học tính trực quan thể hiện rất rõ trong hình ảnh trìu 
tượng. Đến lớp 4, 5 hình ảnh trìu tượng bắt đầu mang tính khái quát.
 1.1.1.4. Tư duy của học sinh tiểu học.
 a. Khái niệm tư duy của học sinh tiểu học:
 Tư duy của học sinh tiể học là quá trình các em hiểu được, phản ánh 
được bản chất của đối tượng của các sự vật hiện tượng được xem xét nghiên 
cứu trong quá trình học tập ở học sinh.
 Có 2 loại tư duy: Tư duy kinh nghiệm (tư duy cụ thể) chủ yếu hướng vào 
giải quyết các nhiệm vụ cụ thể dựa vào vật thật hoặc là các hình ảnh trực 
quan. Tư duy trìu tượng (tư duy lý luận) hướng vào giải quyết các nhiệm vụ 
lý luận dựa vào ngôn ngữ, sơ đồ, các ký hiệu quy ước.
 b. Đặc điểm tư duy của học sinh tiểu học:
 Do hoạt động học được hình thành ở học sinh tiểu học qua 2 giai đoạn 
nên tư duy của học sinh cũng được hình thành qua 2 giai đoạn.
 - Giai đoạn 1: Đặc điểm tư duy học sinh lớp 1, 2, 3.
 Tư duy cụ thể vẫn tiếp tục hình thành và phát triển, tư duy trìu tượng bắt 
đầu được hình thành. Tư duy cụ thể được thể hiện rõ ở học sinh lớp 1, 2 nghĩa 
là học sinh tiếp thu tri thức mới phải tiến hành các thao tác với vật thực hoặc 
các hình ảnh trực quan.
 VD: Khi dạy về cấu tạo ngữ âm của tiếng, học sinh phải dựa vào hệ chữ 
cái tiếng Việt.
 Tư duy trìu tượng bắt đầu được hình thành bởi vì tri thức các môn học là 
các tri thức khái quát.
 VD: Tri thức về cấu tạo 2 phần của tiếng.
 Tuy nhiên tư duy này phải dựa vào tư duy cụ thể.
 - Giai đoạn 2: Đặc điểm học sinh tiểu học lớp 4, 5.
 + Tư duy trìu tượng bắt đầu chiếm ưu thế so với tư duy cụ thể nghĩa là 
học sinh tiếp thu tri thức của các môn học bằng cách tiến hành các thao tác tư 
duy với ngôn ngữ, với các loại ký hiệu quy tắc.
 VD: Học sinh sử dụng công thức tính diện tích tam giác để tìm công thức 
tính diện tích hình thang.
 + Các thao tác tư duy đã liên kết với nhau thành 1 chỉnh thể có cấu trúc 
hoàn chỉnh.
 Thao tác thuận : a + b = c
 Thao tác nghịch : c- b = a, c - a = b
 5 + Giai đoạn luyện tập (vận dụng tri thức mới, cách học mới).
 + Giai đoạn vận dụng (vận dụng cách học để giải các bài tập trong vốn sống).
 Để đánh giá năng lực học tập của học sinh, ta dựa vào các chỉ số sau:
 + Tốc độ tiến bộ của học sinh trong học tập.
 + Chất lượng học tập biểu hiện ở kết quả học tập.
 + Xu hướng, năng lực, sự kiên trí.
 1.1.2.3. Tình cảm của học sinh tiểu học.
 a. Khái niệm tình cảm:
 Tình cảm của học sinh là thái độ cảm xúc đối với sự vật hiện tượng có 
liên quan tới sự thoả mãn hay với nhu cầu, động cơ học sinh.
 Tình cảm được biểu hiện qua những cảm xúc, xúc cảm là những quá trình 
rung cảm ngắn và tình cảm được hình thành qua những xúc cảm do sự tổng 
hợp hoá, động lực hoá và khái quát hoá. ở học sinh có những loại tình cảm sau:
 + Tình cảm đạo đức: là thái độ của học sinh đối với chuẩn mực và hành 
vi đạo đức.
 + Tình cảm trí tuệ là những thái độ của học sinh đối với các quá trình 
nhận thức.
 + Tình cảm thẩm mỹ: Là thái độ đối với cái đẹp.
 + Tình cảm hoạt động là thái độ đối với việc học.
 b. Đặc điểm tình cảm của học sinh:
 - Tình cảm của học sinh tiểu học gắn liền với tính trực quan hình ảnh cụ 
thể hay nói cách khác đối tượng gây ra tình cảm ở học sinh là những sự vật cụ 
thể và những hình ảnh trực quan.
 Nguyên nhân:
 + Hệ thống tín hiệu thứ nhất vẫn chiếm ưu thế so với hệ thống tín hiệu thứ 
2.
 + Nhận thức của học sinh tiểu học vẫn là nhận thức cụ thể. Nhận thức xác 
lập đối tượng nguyên nhân gây nên tình cảm.
 - Học sinh tiểu học dễ xúc cảm hay xúc động khó làm chủ được cảm xúc 
của mình.
 Nguyên nhân:
 + Quá trình hưng phấn mạnh hơn ức chế.
 + Các phẩm chất ý chí đang được hình thành chưa đủ để điển hình sự 
hình thành tình cảm của học sinh.
 - Tình cảm của học sinh tiểu học chưa ổn định dễ thay đổi nhiều tình cảm 
mới bắt đầu được hình thành và phát triển.
 7 1.2.1.3. Hoạt động ngôn ngữ:
 Hoạt động ngôn ngữ giao tiếp là hoạt động của người nói dùng ngôn ngữ 
để truyền đạt cho người nghe những hiểu biết, tư tưởng, tổ chức thái độ của 
mình về một thực tế khách quan nào đó nhằm làm cho người nghe có những 
hiểu biết về tư tưởng, tình cảm, thái độ về hiện thực đó.
 Trong quá trình hoạt động ngôn ngữ có những nhân tố sau:
 + Nhân vật giao tiếp.
 + Hiện thực được nói tới.
 + Hoàn cảnh nói năng.
 + Mục đích giao tiếp.
 + Ngôn ngữ.
 Trong 5 nhân tố này 4 nhân tố đầu tiên là nhân tố phi ngôn ngữ làm tiền 
đề của giao tiếp. Trong quá trình giao tiếp 5 nhân tố này tác động, ảnh hưởng 
lẫn nhau để tạo ra lời nói tốt.
 1 3 2
 Ngôn ngữ Lời nói (sản 
 Hoạt động 
 (phương tiện sản phẩm phương 
 ngôn ngữ
 phẩm) tiện)
 (Lời nói)
 1.2.2. Các nguyên tắc và phương pháp dạy học Tiếng việt.
 1.2.2.1. Các nguyên tắc dạy học Tiếng việt:
 a. Khái niệm: Nguyên tắc dạy học Tiếng việt là những điểm lý thuyết cơ 
bản xuất phát để làm chỗ dựa cho việc lựa chọn nội dung phương pháp, biện 
pháp và phương tiện dạy học Tiếng việt.
 b. Các nguyên tắc dạy học Tiếng việt.
 - NT1: Nguyên tắc phát triển lời nói (nguyên tắc giao tiếp, nguyên tắc 
thực hành). Nguyên tắc này đòi hỏi khi dạy học Tiếng việt phải bảo đảm các 
yêu cầu sau:
 + Phải xem xét các đơn vị cần nghiên cứu trong dạy, hoạt động chức 
năng tức là đưa chúng vào đơn vị lớp hơn như là âm, vần trong tiếng, trong 
từ. Từ hoạt động trong âm ntn? Câu ở trong đoạn, trong bài ra sao?
 + Việc lựa chọn những sắp xếp nội dung dạy học phải lấy hoạt động giao 
tiếp làm mục đích tức là hướng vào việc hình thành các kỹ năng nghe, nói, 
đọc viết cho học sinh.
 + Phải tổ chức hoạt động nói năng của học sinh tốt trong dạy học Tiếng 
việt nghĩa là phải sử dụng giao tiếp như là một phương pháp dạy học chủ đạo.
 9