Đề tài Phương pháp tổ chức hoạt động nhóm để học sinh chủ động tích cực và hứng thú trong giờ học môn sinh học khối THPT hiệu quả

Theo loài hay nhóm sinh vật SV ưu thế 
 Quần xã tương ứng 
a.Quần xã(QX) thực vật ven hồ, QX động vật hoang mạc 
b.QX SV đồng cỏ, QX cây bụi, QX sồi dẻ 
c. QX SV bãi triều, QX SV núi đá vôi 
d. QX SV nổi, QX SV tự bơi 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 22 
 Phiếu học tập 4: (nhóm 4) 
 - Em hãy đọc thông tin trong SGK và cho biết, tại sao nói quần thể là đơn vị sinh sản và 
tiến hóa? Cho ví dụ về quần thể? Có nhận xét gì về các cá thể trong quần thể? 
 - Em biết gì về đơn vị phân loại loài? 
 - Quần thể có tương ứng bằng loài không? Vì sao? 
 Phiếu học tập 5: (nhóm 5 ) 
- Tìm ví dụ về hệ sinh thái? Khái niệm hệ sinh thái? 
- Cho biết cấp độ tổ chức sống cao nhất và lớn nhất của hệ thống sống là gì? Vì sao? 
3. Thiết kế hình thức dạy học theo nhóm kim tự tháp: 
- Ví dụ : Kiến thức Cấu trúc và chức năng của ADN (bài 6) 
I. Mục tiêu: Sau khi học xong kiến thức này, HS phải: 
 - Giải thích và phân tích được thành phần hoá học của 1 nuclêotit và sự cấu thành 
nên axit nuclêic 
 - Giải thích được mối quan hệ giữa cấu trúc và chức năng của ADN 
II. Nội dung chính: 
 1. Nuclêic- đơn phân của ADN: 
 - Có 4 loại nuclêôtit (hình vẽ 6.1 trang 27 SGK) 
 - Thành phần 1 nuclêôtit: Bazơ nitơ, đường đêôxiribôzơ, nhóm photphat 
 2. Cấu trúc và chức năng của ADN: 
 - Cấu tạo theo nguyên tắc đa phân (mỗi đơn phân là một nuclêôtit) nên thực hiện 
được chức năng mang thông tin di truyền 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 23 
 - Cấu tạo từ 2 mạch theo nguyên tắc bổ sung nên thông tin di truyền được bảo quản 
tốt và truyền đạt được thông tin di truyền qua quá trình tự nhân đôi, phiên mã. 
III. Tổ chức: Hoạt động nhóm kim tự tháp đối với Phiếu học tập học tập sau: 
 Phiếu học tập 
 - Quan sát hình 6.1 SGK trang 27, em hãy cho biết (nhóm 2 HS) 
 + Có mấy loại nuclêôtit, là những loại nào? Thành phần của nuclêôtit? 
 + Các nuclêôtit cấu thành nên axit nuclêic bằng cách nào? 
 - Vì sao tên gọi của các loại nuclêôtit chính là tên của bazơ nitric? Vì sao axit nuclêic 
có nghĩa là axit nhân? (nhóm 4 HS) 
 - Quan sát hình 6.1 SGK trang 27, em hãy mô tả cấu trúc phân tử ADN và cho biết tại 
sao ADN vừa đa dạng lại vừa đặc trưng? (nhóm 8 HS) 
- Vì sao ADN có được chức năng lưu trữ và truyền đạt thông tin di truyền? (Hoặc ADN 
có cấu tạo phù hợp với chức năng như thế nào?) (Nhóm 16 HS) 
4. Thiết kế hình thức dạy học theo nhóm chuyên gia: 
Ví dụ : Kiến thức Cacbohiđrat (bài 4) 
I. Mục tiêu: Sau khi học xong kiến thức này, HS phải: 
 - Liệt kê được tên các loại đường đơn, đường đôi, đường đa có trong các cơ thể sinh 
vật và phân biệt được các loại đường này 
 - Nêu được chức năng của từng loại đường trong cơ thể sinh vật. 
II. Nội dung chính: 
 * Cacbon hiđrat: Là hợp chất hữu cơ đơn giản chỉ chứa 3 loại nguyên tố, công thức 
cấu tạo chung: Cn(H2O)n và được chia thành các loại: Monosaccarit, disaccarit, 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 24 
polisaccarit. 
 1. Monosaccarit: 
 - Công thức cấu tạo phân tử: C6H12O6, tồn tại ở dạng mạch thẳng và mạch vòng 
 - Có tính khử mạnh 
 - Vai trò: + Tham gia tạo axit nuclêic (đường ribôzơ và đường đêôxiribôzơ) 
 + Nguồn năng lượng của tế bào (glucôzơ, fructôzơ và galactôzơ) 
 2.Disaccarit: 
 - CTCTPT: C12H22O11 
 - Được tạo thành từ 2 phân tử monosaccarit 
III. Tổ chức: Hoạt động nhóm chuyên gia 
Đặt vấn đề: Từ công thức cấu tạo chung của gluxit: Cn(H2O)n , em hãy cho biết vì sao 
gluxit được gọi là cacbohiđrat? 
 -Quan sát hình 4.1 SGK trang 20 tìm hiểu xem saccarit có mấy nhóm chính? 
Tiếp tục phân HS vào các nhóm gốc và cho hoạt động nhóm chuyên gia đối với phiếu 
học tập giao việc 1, 2, 3. 
 Phiếu học tập 1: 
 - Kể tên các loại đường đơn em biết? Các loại đường này có gì khác biệt nhau trong 
cấu trúc? 
 -Vì sao đường đơn còn được gọi là đường khử? 
 - Em cho biết vai trò của các loại đường đơn? (có trong các loại thực phẩm nào?) 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 25 
Phiếu học tập 2: 
 - Phân biệt monosaccarit với disaccarit? 
- Kể tên các loại đường đôi mà em biết, chúng có trong các loại thực phẩm nào? 
- Vai trò của đường đôi? 
 Phiếu học tập 3: 
- Đường phức được hình thành như thế nào? Kể tên các đường phức mà em biết? 
- Chức năng của đường phức? 
 Phiếu học tập 4: (Phát cho HS sau khi HS trở về nhóm gốc) 
- So sánh đường đôi và đường đơn? 
- Đường phức có gì khác với đường đôi và đường đơn? 
5. Thiết kế hình thức dạy học theo kiểu hoạt động trà trộn 
Ví dụ 1: Kiến thức Các nguyên tố hoá học của tế bào (bài 3) 
I. Mục tiêu: Sau khi học kiến thức này, HS phải: 
 - Kể tên được các nguyên tố cơ bản của vật chất sống 
 - Trình bày được tính thống nhất về vật chất giữa giới vô cơ và giới hữu cơ 
II. Nội dung chính: 
 1. Những nguyên tố cơ bản của tế bào: O, C, H, N, Ca, P, K, S, Cl, Na, Mg, Fe... 
 - Những nguyên tố này có những tính chất lý hoá phù hợp với cơ thể sống và các 
nguyên tố cấu trúc nên cơ thể sống có bản chất hoá học hoàn toàn giống với các nguyên 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 26 
tố đó ở ngoài tự nhiên 
III. Tổ chức: Hoạt động trà trộn để thực hiện nội dung học tập sau: 
Phiếu học tập 
1. Em hãy kể tên các nguyên tố hoá học mà em biết? Có khoảng bao nhiêu nguyên tố cấu 
thành nên cơ thể sống? 
2. Vì sao trong tự nhiên có nhiều nguyên tố nhưng chỉ có chừng đó nguyên tố cấu thành 
nên cơ thể sống? 
3. Tại sao các tế bào khác nhau nhưng lại được cấu tạo chung từ một số nguyên tố nhất 
định? 
4. Các nguyên tố cấu trúc nên cơ thể sống có giống với các nguyên tố ở ngoài tự nhiên 
không? Qua đó ta rút ra kết luận gì? 
VII. Những bài học khi vận dụng sáng kiến kinh nghiệm 
- Giáo viên phải hướng dẫn kĩ cách làm việc theo nhóm ngay từ lần đầu tiên và cho học 
sinh nhận biết vai trò và trách nhiệm của bản thân trong nhóm. 
- Theo dõi và phân nhóm phù hợp và phù hợp với nội dung bài học 
- Giao việc phải phù hợp với trình độ của học sinh, việc không quá dễ cũng không quá 
khó với khả năng học sinh. 
- Lắng nghe ý kiến của các nhóm, luôn có biện pháp động viên, khen thưởng và ngược lại 
kịp lúc. 
- Tùy theo khả năng và sức học của từng lớp học mà giao việc hợp lí. 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 27 
C. KẾT QUẢ VÀ KIẾN NGHỊ 
I. Kết quả 
1. Thực trạng ban đầu của công việc đã làm trƣớc khi có sáng kiến 
Trước khi có sáng kiến hình thức hoạt động nhóm tôi cho học sinh làm đó là những 
bài tập nhỏ, chưa có tính chủ động, sáng tạo, tự chiếm lĩnh kiến thức, còn mang tính hình 
thức, mờ nhạt và chưa thấy rõ khả năng kết hợp giữa các thành viên trong nhóm, các em 
chưa có sự hợp tác chặt chẽ, các nhóm chưa có sự thúc đẩy nhau để đạt được kết quả tốt 
nhất cho nhóm mình, đôi khi chỉ có một vài thành viên trong nhóm làm việc, thời gian 
cho các nhóm làm việc ngắn, bài làm khá đơn giản Nói chung hình thức thực hiện 
nhóm trước đây mang nặng tính hình thức chưa phát huy tốt khả năng hợp sức và giúp đỡ 
nhau cùng học tập. 
Phương pháp dạy và học hoạt động theo nhóm là mới với đa số giáo viên THPT. 
Có khuynh hướng hình thức, lạm dụng, cho rằng tổ chức hoạt động nhóm là dấu 
hiệu tiêu biểu nhất của đổi mới phương pháp dạy và học, hoạt động nhóm càng nhiều thì 
chứng tỏ phương pháp dạy và học càng đổi mới. 
2. Kết quả đã đạt đƣợc của việc áp dụng sáng kiến kinh nghiệm 
Tôi mạnh dạn áp dụng hình thức học nêu trên nhiều hơn thì kết quả rất khả quan, 
qua hình thức cho học sinh học tập trên tôi nhận thấy nó đã đem đến cho lớp học của tôi 
kết quả như sau: 
- Góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy bộ môn sinh học THPT theo hướng phát huy 
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh. 
- Hình thành thói quen sử dụng SGK ở học sinh. 
- Lật ngược và khắc sâu vấn đề. 
- Dần cá biệt hoá đối tượng. 
- Cả lớp → thoải mái 
- Cá nhân → tự giác, linh động, sáng tạo, phát triển khả năng diễn đạt, khả năng giao 
tiếp, mạnh dạn tự tin hơn. 
- Nhóm → hợp tác thích nghi, giúp đỡ trách nhiệm, giao tiếp học hỏi lẫn nhau, tự tìm 
tòi, tự phát hiện, tự chiếm lĩnh kiến thức. 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 28 
- Học sinh tập trung, thi đua, vui vẻ, tích cực, thân thiện, cởi mở, hứng thú trong giờ học 
môn sinh học. 
- Tiết học nhẹ nhàng, tự nhiên, sinh động hơn, học sinh có cảm giác như được vui chơi 
giữa giờ học ngay trên lớp. 
- Giáo viên được đánh giá giờ dạy giỏi trong các đợt thao giảng của trường, được công 
nhận giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh tháng 03 năm 2010. 
- Giáo viên có nhiều cơ hội lắng nghe ý kiến học sinh, học sinh có nhiều cơ hội lắng nghe 
ý kiến của nhau. 
3. Khả năng áp dụng 
- Với những điều trình bày trên theo tôi có thể áp dụng cho các bài trong SGK sinh học 
THPT, thậm chí có thể mạnh dạn áp dụng cho bộ môn và khối lớp khác. 
- Ngoài ra, đề tài còn có thể là một tài liệu tham khảo bổ ích cho các bạn đồng nghiệp. 
4. Hạn chế 
- Hơi tốn thời gian cho các nhóm trình bày, đòi hỏi giáo viên phải chuẩn xác khi nhận 
xét các nhóm, đầu tư cho học sinh thông thạo với cách làm việc theo nhóm ban đầu hướng 
dẫn khá công phu. 
- Sự thành công của bài học phụ thuột vào việc lựa chọn phương pháp nhằm đạt hiệu quả 
cao, phụ thuộc vào trình độ, nghệ thuật sư phạm, lòng nhiệt tình, vốn sống của giáo viên. 
- Đối với mỗi loại kiến thức có những yêu cầu riêng cần đạt và những phương pháp thích 
hợp mà giáo viên biết vận dụng trong điều kiện cụ thể giúp học sinh sáng tạo, chủ động 
khi tiếp thu kiến thức có hiệu quả. 
II. Kiến nghị 
GV và cán bộ quản lí trường THPT cần nắm được những yêu cầu và quy trình đổi 
mới các phương pháp dạy và học, đặc biệt cán bộ quản lí chịu trách nhiệm trực tiếp việc 
này cần quan tâm và đặc vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở đúng tầm của nó trong 
sự phối hợp các hoạt động tồn diện của nhà trường. Ban Giám hiệu cần trân trọng ủng hộ, 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 29 
khuyến khích mỗi sáng kiến, cải tiến dù nhỏ của giáo viên và cúng cần thiết hướng dẫn, 
giúp đỡ giáo viên vận dụng các phương pháp dạy học thích hợp, với môn học, đặc điểm 
học sinh, điều kiện dạy và học ở địa phương, làm cho hoạt động đổi mới phương pháp 
dạy học ngày càng được mở rộng và có hiệu quả hơn. Tuy nhiên, đổi mới phương pháp 
dạy và học không có nghĩa là gạt bỏ các phương pháp truyền thống mà phải vận dụng một 
cách có hiệu quả các phương pháp dạy học hiện có theo quan điểm dạy học tích cực kết 
hợp với các phương pháp hiện đại. 
Trên đây là những kinh nghiệm chủ quan mà bản thân tôi đã thực hiện trong quá 
trình giảng dạy với kết quả khách quan, là một kinh nghiệm hoàn toàn mới mẻ nhưng tôi 
hi vọng nó cũng giúp cho đồng nghiệp trong quá trình giảng dạy và đó cũng là ý kiến của 
cá nhân tôi nên chắc chắn khi trình bày sáng kiến này nhất định còn hạn chế và sẽ không 
được trọn vẹn nếu không có sự góp ý chân thành của Hội đồng sáng kiến kinh nghiệm, tôi 
mong được sự giúp đỡ của Hội đồng sáng kiến kinh nghiệm. Xin chân thành cám ơn quí 
Hội đồng ! 
 Đăk Lăk, ngày 02 tháng 04 năm 2010 
 NGƯỜI THỰC HIỆN 
 GIÁO VIÊN: ĐỖ THỊ MINH HẢI 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 30 
MỤC LỤC 
A. PHẦN MỞ ĐẦU 
I. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................. 1 
II. Đối tượng nghiên cứu: .............................................................................................. 2 
III. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................. 2 
IV. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 2 
B. NỘI DUNG 
I. Đặc điểm của dạy học theo nhóm và vai trò của hình thức học tập theo nhóm ............ 3 
 1. Đặc điểm dạy học theo nhóm ................................................................................. 3 
 2. Vai trò của hình thức học tập theo nhóm ................................................................. 3 
II. Quy trình tổ chức dạy học theo nhóm........................................................................ 4 
III. Biện pháp tổ chức dạy học theo nhóm ..................................................................... 6 
 1. Thành phần nhóm ................................................................................................... 6 
 2. Ra quy tắc cho nhóm .............................................................................................. 8 
 3. Giao việc cho nhóm ................................................................................................ 8 
 4. Đánh giá hoạt động nhóm ..................................................................................... 12 
IV. Các hoạt động theo nhóm ...................................................................................... 12 
V. Các hình thức tổ chức dạy học theo nhóm .............................................................. 14 
VI. Một số thực nghiệm sư phạm về kiến thức thuộc chương trình sinh học 10 được thiết 
kế dạy học theo nhóm .................................................................................................. 17 
VII. Những bài học khi vận dụng sáng kiến kinh nghiệm ............................................ 25 
C. KẾT QUẢ VÀ KIẾN NGHỊ 
I. Kết quả..................................................................................................................... 26 
II. Kiến nghị ................................................................................................................ 27 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 31 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
Để tiến hành đề tài này tôi dựa trên một số tài liệu: 
1. Một số tài liệu mang tính chỉ đạo, hướng dẫn của Bộ Giáo dục, Sở Giáo dục 
2. Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy sinh. 
3. Lý luận dạy học sinh học phổ thông. 
4. Ngô Thị Thu Dung (2001). Mô hình tổ chức học theo nhóm trong giờ học trên lớp. Tạp 
chí giáo dục, (3), tr 21-22. 
5. Nguyễn Thị Hồng Nam (2002). Tổ chức hoạt động hợp tác trong học tập theo hình thức 
thảo luận nhóm. Đại học Cần Thơ. 
6. Spencer Kagan, Ph.D (1985). Cooperative Learning. Kagan Cooperative Learning, 
San Juan Capistrano, CA. 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 32 
NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM SỞ 
 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
 .......................................................................................................................................... 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 33 
PHỤ LỤC 
MỘT SỐ GRAP NỘI DUNG GIẢI PHẪU - SINH LÍ NGƢỜI 
Tôi xin giới thiệu một số grap nội dung về giải phẫu sinh lí và vệ sinh cơ thể người . Giáo 
viên có thể photo, điều chỉnh một cách hợp lí cho học sinh tham khảo trong học tập. 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 34 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 35 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 36 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 37 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 38 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 39 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 40 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 41 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 42 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 43 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 44 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 45 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 46 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 47 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 48 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 49 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 50 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 51 
Sáng kiến kinh nghiệm 
GV: Đỗ Thị Minh Hải - Trường PTDTNT Tây Nguyên 52 
Bài cấu tạo cơ thể